MÖvzu informatikanin bəZİ anlayiş VƏ elementləRİ

II
. Tətbiqi proqram (sistem) pəncərəsi. Əvvəlki versiyalarda olduğu kimi Windows 7 
sistemində də müxtəlif təyinatlı tətbiqi proqramlardan istifadə edilir. Həmçinin bu proqramlar bir-
birindən fərqli fayllarla işləyirlər.  
Bütün  bunlarla  yanaşı  proqram  pəncərəsinin  bəzi  elementləri  qovluq  pəncərəsində 
təkrarlanır.  
Tətbiqi  sistem  pəncərəsində  proqramın  idarəetmə  elementləri  və  müxtəlif  əməliyyatlar 
aparmaq üçün zəruri alətlər, həmçinin müvafiq sənəd  əks olunur. 
            
III
.  Dialoq  pəncərəsi.  Windows  sistemində  dialoq  pəncərələri  çox  geniş  istifadə  edilir. 
Dialoq pəncərələri əməliyyat sistemi ilə, eləcə də proqramlarla iş zamanı displey ekranında bütün 
digər  pəncərələrin  üstundə  açılır.  Adətən  bu  pəncərələrdə  proqramın  icrası  prosesində  tələb 
olunan parametrlərin və ya rejimlərin seçilməsi, proqramların icrası ilə bağlı müəyyən məlumatın 
verilməsi,  yerinə  yetirilən əməliyyatın təsdiqlənməsi ilə bağlı istifadəçiyə  ünvanlanmış sorğular 
olur.  
Dialoq pəncərəsinin ölçüsünü dəyişmək və ya onu minimum kiçiltmək, yaxud maksimum 
böyütmək  olmaz,  yəni onları  yalnız  bağlamaq olar.  Belə pəncərələr sorğuya  cavab verilən kimi 
avtomatik  olaraq  və  ya  məcburi  qaydada  pəncərənin  yuxarı  sağ  küncündəki  xüsusi  düymə  ilə 
bağlanır.   
     
 
Kontekst menyular 
 
Windows sistemində hansı obyektlə bağlı hansı əməliyyatların mümkün olduğunu bilmək 
üçün  xüsusi  bir  anlayışdan-  kontekst  menyudan  istifadə  edilir.  Kontekst  menyu  Windows 
sisteminin  istənilən  obyekti  üzərində,  həmçinin  İş  stolunun  və  ya  pəncərənin  istənilən  yerində 
mausun  sağ  düyməsi  basılarkən  ekrana  çıxan  menyuya  deyilir.  Menyunun  adından  (kontekst) 
göründüyü  kimi  onun  məzmunu  hansı  obyekt  üzərində  mausun  sağ  düyməsinin  basılmasından 
asılıdır.  Kontekst  menyuda  obyektlə  bağlı  icrası  mümkün  olan  əmrlər  siyahısı  əks  olunur.  
Məsələn,  qovluq  işarəsi  üzərində  mausun  sağ  düyməsi  basıldıqda  açılan  kontekst  menyuda 
qovluqla  bağlı  əməliyyatların  icrası  üçün  nəzərdə  tutulan  əmrlər  siyahısı  əks  olunur.  Eləcə  də 
mətn  faylının  piktoqramı  üzərində  mausun  sağ  düyməsi  basıldıqda  bu  faylla  bağlı  mümkün 
əməliyyatların icrası üçün nəzərdə tutulan əmrlər faylı ekrana çıxır.    
Open (Açmaq) – proqramların icrası, fayllar və qovluqların açılması üçündür, mausun sağ 
düyməsinin ikiqat basılmasına ekvivalentdir;  
Cut (Kəsmək) – obyektin yerini dəyişmək və ya mətnin bir hissəsini sənədin bir yerindən 
başqa  yerinə daşımaq üçün istifadə edilir. Yəni bu əmr vasitəsilə seçilmiş obyekt (fayl, qovluq, 
piktoqram, etiket, mətnin seçilmiş bir hissəsi və s.) müvəqqəti olaraq buferə yerləşdirilir; 
Copy (Kopyalamaq) – obyektin bir yerdən başqa yerə kopyalanması üçündür və əvvəlki 
əmrə  oxşar  şəkildə  icra  olunur.  Belə  ki,  obyektin  özü  yox,  kopyası  buferə  yerləşdirilir,  yəni 
seçilmiş obyekt öz əvvəlki yerindən silinmir;  
Paste (Yerləşdirmək) – Cut (Kəsmək) və Copy (Kopyalamaq) əmrlərinə əks olan əmrdir. 
Yəni bu əmr obyekti buferdən bizə lazım olan yerə yerləşdirir;    
 
Delete (Ləğv etmək) – lazımsız obyekti ləğv etmək (səbətə göndərmək) üçündür;  
Create Shortcut (Etiket yaratmaq) – obyektin etiketini yaradır;  
Rename (Yeni ad vermək) – obyektin adını dəyişmək  üçündür; 
Properties  (Xüsusiyyətlər)  –  obyekt  haqqında  bir  sıra  lazımlı  məlumatlar  verir:  tipi, 
yaranma  tarixi,  ölçüsü,  yerləşdiyi  yer  və  s.    Bu  əmrin  daha  bir  mühüm  funksiyası  da  ondan 
ibarətdir  ki,  seçilmiş  obyektə  öz  xüsusiyyətlərini  dəyişmək  imkanı  verir.  Məsələn,  İş  stolunda 
yerləşən  Computer  (Mənim  Kompüterim)  işarəsi  üzərində  mausun  sağ  düyməsi  basıldıqda 

 
 
30 
açılan  müvafiq  kontekst  menyudan  Properties  (Xüsusiyyətlər)  əmri  seçilərkən  sistemin 
müxtəlif parametrlərinə və sazlanmasına girişi təmin edən pəncərə ekrana çıxır.   
Kontekst menyu müxtəlif üsullarla açılır: 

 
Obyekt üzərində və ya pəncərənin istənilən yerində mausun sağ düyməsi basılır; 

 Klaviaturadan  düymələr qrupu basılır; 

 
Klaviaturadan  düyməsi – 
 basılır. 
 
 Fayl sistemləri
 
 
 
Adətən  fayllar  saxlanılarkən  diskdəki  boş  yerlərə  ayrı-ayrı  fraqmentlər  şəklində  yazılır. 
Bunun  da  nəticəsində  fayllar  diskin  bütöv  bir  sahəsində  deyil,  bir-biri  ilə  əlaqəsi  olmayan 
tamamilə  müxtəlif  yaddaş  hissələrində  yerləşə  bilər.  Bu  o  deməkdir  ki,  yaddaşda  saxlanılan 
sənədlər  və  eləcə  də  sistemdə  quraşdırılan  proqramlar  verilənlərin  klaster  strukturu  ilə  diskə 
yazılaraq saxlanılır. İş ondadır ki, istifadə olunan disk oblastı əvvəlcədən hər biri yalnız müəyyən 
olunmuş  həcmdə  informasiya  saxlaya  bilən  nömrələnmiş  kiçik  (minimum  512  bayt)  hissələrə 
bölünür.  Bu  əməliyyata  diskin  formatlaşdırılması  deyilir.  Həmin  kiçik  hissələr  isə  xanalar  - 
klasterlər adlanır. 
 
Klasterlər bir və  ya bir neçə sektordan ibarət ola bilər. Buna müvafiq olaraq hər bir fayl 
yaddaşa  yazılma prosesində bütöv klasterlərdə yerləşməklə çoxlu sayda fraqmentlərə (hissələrə) 
bölünür.  Eyni  zamanda  hər  bir  klasterdə  həm  də  faylın  davamının  harada  yerləşdiyini  bildirən 
xüsusi  köməkçi  məlumat  saxlanılır.  Bununla  yanaşı  hər  hansı  proqramın  yüklənməsi  və  ya 
sənədin  oxunması  prosesində  həmin  hissələr  toplanaraq  bütövləşdirilir  və  operativ  yaddaşa 
verilir.  
Beləliklə,  disklərdə  faylların  adları  ilə  yanaşı,  həm  də  onların  saxlanma  ünvanları  olur. 
Kompüter  faylın  diskdəki  adı  və  ünvanından  istifadə  edərək  onu  tapır  və  orada  saxlanılan 
verilənləri oxuyur.  
Fayl  sistemi  formatlaşdırma  anlayışı  ilə  bağlıdır.  Belə  ki,  fayl  sistemi  disklərin 
formatlaşdırılması prosesində yaradılır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi bərk
 
disk formatlaşdırılarkən 
klasterlər adlanan nömrələnmiş kiçik hissələrə bölünür. Hər bir klaster isə müəyyən disk oblastını 
tutur.  Fayllar  diskə  “bir  klasterdə  bir  fayl”  prinsipi  ilə  yazılaraq  saxlanılır.  Ona  görə  də  faylın 
ölçüsü klasterin ölçüsündən kiçik olduqda həmin fayl klasterin yalnız müəyyən hissəsini tutur və 
qalan  yaddaş  hissəsi  istifadəsiz  qalır.  Lakin  faylın  həcmi  klasterin  həcmindən  böyük  olduqda 
həmin faylın qalan hissəsi boş olan qonşu klasterə  yerləşdirilir və s. Bu qayda ilə diskə  yazılan 
fayl hissələrə bölünərək bir neçə klasterdə yerləşdirilir.  
Windows  əməliyyat  sistemi  adətən  bir  neçə  fayl  sistemi  ilə  işləyir:  FAT16,  FAT32  və 
NTFS.  
FAT16  fayl  sistemi.  FAT  fayl  sistemi  əməliyyat  sistemində  istifadə  olunan  ilk  fayl 
sistemidir. Bu fayl sistemi yaradılarkən kiçik həcmli disklər və fayllar, həmçinin sadə strukturlu 
kataloqlarla    işləmək  üçün  nəzərdə  tutulmuşdur.  Burada  FAT  yazılışı  Faylların  Yerləşmə 
Cədvəli  (File  Allocation  Table  -
 
Таблица  Размещения  Файлов)  mənasını  verir.  Faylların 
ünvanı  diskin  başlanğıc  (sıfırıncı)  cığırında  yazılıb  saxlanılan  həmin  FAT  adlı  xüsusi  cədvəldə 
saxlanılır.  Bu  cədvəldə  faylın  ünvanı  iki  baytlıq  ədəd  şəklində  göstərilir,  yəni  ünvanın  yazılışı 
üçün cəmisi 16 bit yaddaş sahəsi ayrılır. Ona görə də faylların yerləşmə cədvəli çox vaxt FAT16 
şəklində yazılır və buna 16 mərtəbəli fayl sistemi də deyirlər.  
FAT16 fayl sistemi maksimum 4 Qb
 
həcmi olan disklərdə və həm də ən çoxu 2Qb həcmi 
olan  fayllarla  işləyə  bilir.  Yəni  FAT16  fayl  sisteminin  tətbiq  olunduğu  disklərin  həcmi  4095 
Mbayt-ı  aşmır.  Hazırda  FAT16  fayl  sistemi  yalnız  fləş  -  yaddaş  tipli  mobil  daşıyıcılarda  və 
kompakt disklərdə istifadə edilir.   

 
 
31 
FAT32  fayl  sistemi.  İnformasiya  daşıyıcılarında  saxlanılan  verilənlərin  həcminin 
artması,  həmçinin  texnologiyanın  inkişafı  və  4Qb-dan  böyük  həcmli  disklərin  buraxılması  ilə 
əlaqədar olaraq FAT16 fayl sisteminin təkmilləşdirilmiş yeni versiyası olan 32 mərtəbəli FAT32 
fayl sistemi yaradıldı. Əməliyyat sisteminin Windows 95 OSR2-dən sonrakı bütün versiyalarında 
FAT32 fayl sistemindən istifadə edilmişdir.   
NTFS  (New  Technology  File  System  –  Yeni  Texnologiya  Fayl  sistemi  -  Файловая 
Система Новой Технологии) fayl sistemi. Bu fayl sistemi Microsoft Windows NT ailəsindən 
olan  əməliyyat  sistemləri  üçün  nəzərdə  tutulmuş  standart  fayl  sistemidir.  NTFS  fayl  sistemi 
indiyə  qədər  Windows  NT,  Windows  2000,  Windows  Vista  sistemlərində  istifadə  edilmiş  və 
hazırda Windows XP və Windows 7 əməliyyat sistemləri ilə işləyən  bütün müasir kompüterlərdə 
əsas fayl sistemi kimi tətbiq edilir. NTFS fayl sisteminin bir sıra üstünlükləri var:  

 
Bərk disklə bağlı problemlər yaranan hallarda informasiyanın daha yaxşı bərpa olunmasını 
təmin edir; 

  Fayllarla  bağlı  standart  əməliyyatların  (oxumaq,  yazmaq,  axtarış,  yerini  dəyişmək  və  s.) 
daha sürətlə aparılmasını təmin edir; 

 
Çox böyük həcmli bərk disklərdə informasiyanı daha effektli və qənaətlə yerləşdirir;   

  Təhlükəsizliklə bağlı fayllara giriş əməliyyatını məhdudlaşdırmağa imkan verir; 

  Heç bir əlavə proqramdan istifadə etmədən faylları sıxlaşdıraraq saxlamağa imkan verir; 

 
Faylların şifrələnərək mühafizə olunmasına imkan verir.   
 
  
2.3. Interfeys yeniliklərinin qısa xülasəsi. Windows 7 AERO və 
pəncərələrin idarə olunması.
 
İlk  dəfə  Windows  Vista  sistemində  tamamilə  yeni  bir  tərtibat  stili  olan  Windows  Aero1 
stilindən  istifadə  edilmişdir.  Lakin  Windows  Vista  əməliyyat  sistemi  tənqidlərə  məruz 
qaldığından  İş  stolunun  və  pəncərələrin  sürətli  və  gözəl  tərtibat  stili  olan  Windows  Aero  stili 
Windows 7 sistemində ciddi şəkildə yeniləşmiş və həmçinin bu sistemə pəncərələrlə bağlı işlərin 
rahat idarə olunması üçün yeni Aero Shake, Aero Peek, Aero Snap funksiyaları əlavə edilmişdir.  
Nəhayət,  interfeys  yenilikləri  ilə  bağlı  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Windows  7  sistemində 
Tapşırıqlar  panelinin  özü  əsaslı  sürətdə  yeniləşmişdir.  Onun  üzərində  artıq  sürətli  icra  paneli 
(Quick  Lunch)  yoxdur.  Proqramların  Tapşırıqlar  paneli  üzərindəki  düymələri  tamamilə  yeni 
görkəmdə  əks  olunur  və  onların  yerini  panel  üzərində  istənilən  qaydada  dəyişmək  olar.        
Windows  Aero  və  pəncərələrin  idarə  olunması  Windows  Aero  yuxarıda  qeyd  edildiyi  kimi 
əslində Windows 7 əməliyyat sisteminə aid  yenilik deyil. Çünki bu interfeys ilk dəfə Windows 
Vista  sistemində  tətbiq  edilmişdir.  Belə  ki,  ilk  dəfə  Windows  Vista  sistemində  İnterfeys 
elementlərinin  əks  olunması  üçün  müasir  videoadapterlərin  imkanlarından  istifadə  olunması 
yüksək  keyfiyyətli  vizual  effektlərə  malik  olan  Windows  Aero  tərtibat  stili  yaratmağa  imkan 
verdi.  Windows  7  sistemində  isə  İş  stolu  və  pəncərələrin  sürətli  və  gözəl  tərtibat  stili  olan 
Windows Aero yenidən işlənərək daha da təkmilləşdirildi və əlavə olaraq yeni stillər də yarandı: 
Aero Shake, Aero Peek, Aero Snap.  
Beləliklə, Aero funksiyası Windows 7 sisteminə pəncərələrlə daha rahat işləmək üçün daxil 
edilmişdir.  
Aero Shake funksiyası. “Shake” sözü Azərbaycan dilinə tərcümədə “Silkələnmə” mənasını 
verir.  Bu  funksiyanı  icra  etmək  üçün  sadəcə  olaraq  açıq  pəncərəni  İş  stolunda  silkələmək 
lazımdır.  

 
 
32 
Təyinatı: yalnız bir pəncərəni açıq saxlamaq.  
Aero  Shake  funksiyasının  köməyilə  açıq  pəncərələr  ekrandan  yığışdırılır.  Belə  ki,  Aero 
Shake  mausun  hərəkəti  ilə  bütün  aktiv  olmayan  pəncərələri  yığışdırmaq  (bükmək)  və  ya  onları 
bərpa etməyə imkan verir. Əgər İş stolunda çoxlu sayda açıq pəncərələr varsa, o halda çox sürətlə 
onlardan  yalnız  birini  (bizə  lazım  olanı)  açıq  saxlamaq  olar.  Bunun  üçün  bizə  lazım  olan 
pəncərənin başlıq sətri üzərində mausun sol düyməsini basılı vəziyyətdə saxlayaraq onu bir nöqtə 
ətrafında  sola-sağa  və  ya  yuxarı-aşağı  bir  neçə  dəfə  sürətlə  hərəkət  etdirmək  (silkələmək) 
lazımdır.  Bu  zaman  bütün  qalan  pəncərələr  ekrandan  yox  olur  və  Tapşırıqlar  paneli  üzərində 
minimum  kiçilir,  silkələnən  pəncərə  isə  açıq  qalır.  Əgər  bu  pəncərə  üzərində  həmin  əməliyyatı 
təkrar etsək, o halda bütün pəncərələr bərpa olunaraq öz əvvəlki vəziyyətinə qayıdacaq.  
Aero Peek funksiyası.  
“Peek”  sözü  Azərbaycan  dilinə  tərcümədə  “Sürətli  baxış,  cəld  bxış”  mənasını  verir.  Bu 
funksiya İş stolunu örtən pəncərələri bağlamadan İş stolunun məzmununa baxmağa imkan verir. 
Bu funksiyadan istifadə edərkən ekranda əks olunan bütün pəncərələr şəffaf olur (yoxa çıxır) və 
onların  yalnız  konturları  qalır.  Beləliklə,  Aero  Peek  funksiyasından  istifadə  edərək  İş  stoluna 
baxmaq  üçün  mausun  göstəricisini  Tapşırıqlar  panelinin  sağ  sərhəddindəki  düzbucaqlı  şəklində 
olan Show desktop (İş stolunu göstər)  üzərinə gətirmək kifayətdir.  Bu halda  bütün pəncərələr 
yoxa çıxır (tamamilə şəffaf olur), onların düyməsi yerində şüşə panel effekti yaranır və nəticədə 
İş  stolu  görünür.  Mausun  göstəricisini  həmin  düymə  üzərindən  çəkən  kimi  pəncərələr  yenidən 
ekranda görünür. Bu proses Aero Peek effekti adlanır. Həmin düymə basıldlqda bütün pəncərələr 
ekrandan yox olur, təkrar basıldıqda isə ekranda bərpa olunur. Bu əməliyyat klaviaturanın  
+D 
düymələr  qrupu  ilə  də  yerinə  yetirilə  bilər.  Aero  Peek  funksiyası  həmçinin  pəncərəni  açmadan 
ona baxmağa imkan verir. Yəni bu funksiya açıq proqram pəncərələrinin eskizlərinə Tapşırıqlar 
paneli üzərində baxmağa və onların birindən digərinə keçməyə imkan verir. Eskizlərə baxarkən 
Aero Peek funksiyası seçilmiş pəncərəni təbii ölçülərində göstərir, bütün qalan pəncərələr isə bu 
halda şəffaf olur. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  mausun  göstəricisi  eskiz  üzərinə  gətirilərkən  aşağıdakı 
əməliyyatlar icra edilə bilər: 
1. eskiz üzərində mausun düyməsini basmaqla seçilmiş pəncərəyə keçmək olar; 
2. eskiz üzərindən mausun göstəricisini çəkməklə ilkin pəncərəyə qayıtmaq olar; 
3.  bir  neçə  eyni  tipli  sənəd  pəncərəsi  açıqdırsa,  o  halda  mausun  göstəricisini  eskizlər 
üzərində sürüşdürməklə bu sənədlərin hər birinin pəncərəsinə baxmaq olar; 
4.  başqa  proqram  pəncərəsinə  keçid  üçün  mausun  göstəricisi  Tapşırıqlar  paneli  üzərinə 
qaytarılır və növbəti düymə üzərinə sürüşdürülür.  
Aero Snap funksiyası.  
“Snap”  sözünün  Azərbaycan  dilinə  tərcümələri  arasında  ən  münasib  variant  “Tutmaq, 
yapışmaq”  sözüdür.  Mənası  isə  ondan  ibarətdir  ki,  mausla  sürüşdürülən  pəncərə  ekranın 
sərhəddindən  yapışaraq  öz  ölçüsünü  və  yerini  dəyişir.  Təyinatı:pəncərələrin  İş  stolunda 
nizamlanması.  Aero  Snap  funksiyasının  meydana  gəlməsindən  sonra  mausun  bir  hərəkəti  ilə 

 
 
33 
seçilmiş pəncərəni nizamlamaq mümkün olur və sistem avtomatik olaraq pəncərənin ölçülərini 
dəyişir. 
 Aero Snap funksiyası vasitəsilə pəncərəni ekranın sağ və ya sol sərhədlərindən birinə qədər 
dartaraq onun yerini dəyişmək olar, bu halda həmin pəncərə İş stolunun tən yarısını tutur. Bu isə 
xüsusilə  iki  sənədin  müqayisəsi  zamanı,  iki  pəncərə  arasında  faylların  yerdəyişməsi  zamanı 
faydalı ola bilər.  
Aero Snap funksiyası vasitəsilə həm də pəncərəni ani olaraq bütün ekran boyu açmaq olur. 
Bunun  üçün  maus  vasitəsilə  pəncərəni  ekranın  yuxarı  sərhəddinə  sürüşdürmək  lazımdır. 
Pəncərəni  əvvəlki  vəziyyətinə  qaytarmaq  üçün  isə  başlıq  sətri  üzərində  mausun  sol  düyməsini 
basılı  vəziyyətdə  saxlayaraq  onu  sərhəddən  əks  istiqamətdə  (mərkəzə  doğru)  sürüşdürmək 
(ayırmaq)  kifayətdir.Həmçinin  bu  funksiya  pəncərəni  sağ  və  sol  sərhəddə  bağlamadan,  vertikal 
dartıb uzatmağa imkan verir. 
Pəncərələrin  idarə  olunması  üçün  yuxarıda  göstərilən  əməliyyatları  klaviaturanın 
düymələrindən  istifadə  etməklə  yerinə  yetirmək  olar.  Bunun  üçün  aşağıdakı  düymələr  qrupları 
nəzərdə tutulur: 
 +  –  aktiv  pəncərə  ekranın  sol  yarısını  tutur  və  ya  ekranın  sağ  yarısını  tutan  pəncərə 
əvvəlki vəziyyətini alır;  
 +     –  aktiv pəncərə ekranın sağ yarısını tutur və ya ekranın sol yarısını tutan pəncərə 
əvvəlki vəziyyətini alır;  
 +         – aktiv pəncərə bütün ekran boyu açılır;  
 +   – bütün ekran boyu açılmış (və ya vertikal dartılıb üzadılmış) pəncərə əvvəlki ölçüsünə 
qayıdır; əgər pəncərə  bütöv ekran boyda açıq deyisə, o halda Tapşırıqlar paneli üzərində 
minimum kiçilir; 
 +Home  –  aktiv  pəncərədən  başqa  bütün  pəncərələr  Tapşırıqlar  paneli  üzərində  minimum 
kiçilir və ya bərpa edilir; 
  +Shift +   – aktiv pəncərə vertikal dartılıb uzadılır. Pəncərələrə keçid effektləri. Windows 
7  sistemində  pəncərələrin  pilləvari  vərəqlənmə  effektindən  də  istifadə  edilir.  Bu  effekt 
çoxsaylı  açıq  pəncərələrin  məzmununu  kiçik  eskizlər  şəklində  ekrana  çıxarır  və  onlara 
ilkin baxışı təmin etməklə bu pəncərələrin birindən digərinə rahat şəkildə keçməyə imkan 
verir. Pəncərələrin birindən digərinə keçmək üçün  
  +Tab  düymələr  qrupundan  istifadə  edilir.  Bu  halda  İş  stolunda  bütün  pəncərələrin 
üçölçülü eskizləri əks olunur  
 
Bu  zaman  və  Tab  düymələrinin  basılı,  pəncərələrin  pilləvari  vərəqlənmə  effekti  - 
+Tab  saxlanması  davamlı  olarsa,  eskizlər  pilləvari  vərəqlənəcəklər.  Lazım  olan  eskiz  tapılan 
kimi  (ön  planda  görünən  kimi)  düyməsi  buraxılır.  Bununla  da  həmin  eskiz  ekran  müstəvisinə 
keçir  və  açılaraq  aktiv  pəncərəyə  çevrilir.  Başqa  pəncərəni  seçmək  üçün  mausun  təkərciyini 
hərəkət  etdirmək,  ardıcıl  olaraq  Tab  düyməsini  və  ya  lazım  olan  pəncərə  üzərində  mausun  sol 
düyməsini  basmaq  olar.  Pəncərə  eskizlərinin  pilləvari  vərəqlənməsi  rejiminə  Ctrl+
+Tab 
düymələr  kombinasiyası  ilə  də  keçmək  olar.  Bu  halda  düyməsini  basılı  vəziyyətdə  saxlamağa 
ehtiyac  qalmır  və  vərəqləmə  əməliyyatı  üçün  kursorun  idarəedici  düymələrindən,  pəncərəni 
seçmək üçün Enter düyməsindən istifadə etmək olar. Windows sisteminin əvvəlki versiyalarında 
Alt+Tab düymələr qrupu vasitəsilə açıq pəncərələrin birindən digərinə keçməklə idarə olunması 
lmkanı  var.  Lakin  əvvəlki  versiyalardan  fərqli  olaraq  Windows  Vista  və  Windows  7 
sistemlərində  Alt+Tab  düymələr  qrupu  basılarkən  bütün  açıq  elementlər  siyahısı  piktoqramlar 
şəklində yox, kiçik pəncərə eskizləri şəklində əks olunur. Odur ki, açıqpəncərələri vərəqləmək və 

 
 
34 
lazım  olanını  seçmək  üçün  Alt  düyməsini  basılı  vəziyyətdə  tutaraq,  lazım  olan  pəncərə 
görünənə  qədər  Tab  düyməsini  basılı  saxlamaqda  davam  etmək  lazımdır.  Belə  ki,  eskizlərin 
vərəqlənməsi prosesində lazım olan pəncərə tapılan kimi (ön planda görünən kimi) onun açılmış 
aktiv pəncərəyə çevrilməsi üçün Alt düyməsi buraxılır. 
2.4. Iş stolu və onun sazlanması . Baş menyu və sazlanması. 
Tapşırıqlar paneli və sazlanması. 
 
Kompüter işə salınan kimi Windows 7 sisteminin İş stolu (Desktop) ekranda əks olunur. Elə 
bu məkandan da kompüterin və eləcə də bütün proqramların işi idarə olunur. Adi yazı masasına 
çox  oxşayan  (vertikal  vəziyyətdə  olsa  da)  və  gözəl  şəkillərlə  bəzədilmiş  bu  “elektron  stolun” 
səthində bir qayda olaraq qovluqlar, sənədlər, proqramlar və s. obyektlər yerləşir.  
Stolunun fonu, pəncərənin rəngi, mausun göstəricisi, müxtəlif sistem hadisələrini müşayiət 
edən səslər və s. Bunların hər biri ayrı-ayrılıqda şəxsi istəyə uygun olaraq dəyişdirilə bilər.  
Tərtibat  stillərindən  istənilən  birinin  dəyişmək  üçün  müvafiq  işarə  (və  ya  link)  üzərində 
mausun  sol  düyməsini  basmaq  və  açılan  dialoq  pəncərəsindən  istifadə  etmək  olar.  Windows  7 
sisteminin  tərtibat  temaları  Personalize  (Fərdiləşdirmə  -  Персонализация)  pəncərəsində  əks 
olunan üç qrupa bölünür 
My Theme (Mənim temalarım - Мои темы); 
· Aero Themes (Aero temalar - Темы Aero);  Fərdiləşdirmə pəncərəsi. Tərtibat stillərini 
dəyişmək üçün əmrlər. 
Basic and High Contrast Themes (Baza (Sadələşmiş) və yüksək kontrastlı temalar - Базовые 
(упрощенные) темы и темы с высокой контраст-ностью). Bu qruplara ayrı-ayrılıqda baxaq. 
Mənim temalarım. Bunlar bilavasitə istifadəçinin şəxsi yaradıcılığının nəticəsidir. Belə ki, bu 
qrupa istifadəçi tərəfindən yaradılmış, dəyişdirilmiş (sazlanmış), saxlanmış və ya yüklənmiş 
temalar daxildir. Bu qrupdan müəyyən bir tema seçilən kimi bütün Windows Aero stillərinin 
vizual effektləri işə düşür. Windows 7 sisteminin temalarında İş stolu üçün nəzərdə tutulmuş 
yüksək keyfiyyətli rəsmlər var və hər hansı tema seçildikdə müəyyən zaman intervalında bu tema 
daxilindəki rəsmlər avtomatik olaraq bir-birini əvəz edəcək. Sadələşmiş və ya baza temaları. Bu 
temalar sistemin bütün bəzək elementlərini kölgələr, yarımşəffaf səthlər və s.) yığışdırır və ona 
ciddi lakonik bir görkəm verir. Nəzərə almaq lazımdır ki, Sadələşmiş (Baza) temlar və yüksək 
kontrastlı temalar qrupu daxilində Klassik temalar da yer alır. Bu temalar seçilərkən pəncərələr və 
digər interfeys elementləri Windows sisteminin əvvəlki versiyalarındakı stillər kimi görünür. Belə 
ki, klasik tema daha çox Windows 2000 sisteminin interfeysini xatırladır, lakin bu halda da Baş 
menyunun elementləri iki sütunda əks olunur. Hər bir temanın məzmunu aşağıdakılardan 
ibarətdir: 
· İş stolunun fon rəsmi – İş stolunda yerləşmiş bir və ya bir neçə şəkil; 
·  ekran  qoruyucusu  –  hərəkət  edən  təsvir  (müəyyən  zaman  müddətində  kompüter  işlək 
vəziyyətdə, lakin istifadəsiz qaldıqda, yəni istifadəçi maus və ya klaviatura ilə heç bir əməliyyat 
yerinə yetirmirsə ekranda görünür); 
· pəncərələrin rəngi – pəncərələrin sərhədlərinin, Baş menyunun və Tapşırıqlar panelinin rəngi; 

 
 
35 
·  səs  sxemi  –  müvafiq  əməliyyat  hadisələri  zamanı  avtomatik  olaraq  səslənən  səs  faylları 
yığını,  (məs.  əməliyyat  sisteminin  yüklənməsi  bir  səslə  müşayət  olunur,  elektron  məktub  daxil 
olarkən başqa bir səs eşidirik, kompüterdə işin başa çatdırılması digər bir səslə müşayət olunur və 
s.).