Mövzu Məntiq elminin predmeti

Tezis  sübutaehtiyacı olan hökm və ya müddəaya deyilir. O, sübutun başlanğıc 

elementidir. 

Dəlil mövcud tezisi sübut etmək üçün istifadə olunan müddəadır ki, bunun da 

köməyi ilə tezis əsaslandırılır. 

1) 

nəzəri  ümumiləşmələr  söylənən  yeni  hadisələrin  nəinki  yalnız  izah 

olunması məqsədinə xidmət edir, habelə hökmün sübut olunmasında 

əsas, dəlil rolunu yerinə yetirir. Empirik ümumiləşmələr də dəlil rolunu 

yerinə yetirə bilər. 

2) 

sübutda  aksiomadan,  mövcud  sahədə  sübuta  ehtiyacı  olmayan  aydın 

müddəalardan istifadə olunur. 

3) 

Sübutda dəlillərin rolu çox zaman faktlar haqqındakı müddəanı yerinə 

yetirməkdən ibarətdir. 

 

Həqiqiliyi əvvəllər təsdiq olunmuş müddəalar, teoremlər, qanunlar, tərfilər,  

      nəzəri və empirik ümumiləşdirmələr və s. sübutun əsası, dəlil kimi çıxış edir. 

 

 

Nümayiş  dəlillə  tezis  arasında  məntiqi  əlaqə  formasıdır.  O  sözünü  şərti 

asılılıq formalarından biri kimi göstərir. 

 

 

Dəlillərdən tezisə məntiqi keçid əqli nəticə formasında təzahür edir. 

 

 

Məntiqi düşüncə prosesi kimi nümayiş vasitəsilədəlillərdən tezisin doğruluğu 

və  ya  yalanlığı  nəticəsi  çıxarılır.nümayiş  hər  cür  sübutun  üçüncü  tərkib  hissədir. 

Sübut məntiqi formasına görə əqli nəticədir. 

 

 

Sübutun iki növü vardır: 

1)  müstəqim (bilavasitə, bir başa) sübut. 

2)  Dolayı (bilavasitə, vasitəli) sübut. 

 

Müstəqim    sübutun  xarakterik  cəhəti  ondan  ibarətdir  ki,  teszisin  həqiqiliyi 

bilavasitə  dəlillərdən  çıxarılır.    Əgər  dəlillər  tezisin  doğruluğunu  birbaşa 

əsaslandırırsa buna müstəqim sübut deyilir. 

---

 

Bilavasitə sübutun iki növü vardır: 

1) apoqopik (yunanca”apoqoqe” sözündən olub mənası “nəticə” deməkdir) dolayı    

    sübut 

2) təqsimi dolayı sübut. 

    Təqsimi  dolayı sübut o zaman tətbiq olunur ki, sübut olunan tezis alternativlər 

sırasına daxil olur.  

 

Təkzib  əvvəllər  irəli  sürülmüş  tezisin  yalanlığını  və  ya  əsassızlığını  müəyyən 

edən məntiqi əməliyyatdır. Təkzibdə gətirilən tezisin yalanlığı sübut olunur. Sübut 

prosesində  hər  hansı  bir  fikrin  ,  müddəanın  doğruluğu  əsaslandırılırsa,  təkzibdə 

əksinə, gətirilən teszisin yalan olduğu sübut olunur. 

 

Tezis təkzib prosesində yalanlığı əsaslandırılan müddəadır, hökmdür. Dəlillər isə 

tezisi  təkzib  etmək  məqsədilə  gətirilən  hökmdür.  Nümayiş  (təkzibin  forması) 

təkzibin quruluşununməntiqi formasıdır. 

 

Müəyyən tezis irəlisürən və onu müdafiə edən diskussiya iştirakçısı proponent, 

etirazla çıxış edən opponent  adlanır.  

 

Təkzib  əməliyyatı  əvvəlki sübutun ləğv olunmasına istiqamətləndirmişdir, onu 

tənqidi çıxışın məqsədindən asılı olaraq o aşağıdakı üş\ç üsulla yerinə yetirilə bilər.  

1.  tezisin təkzibi 

2.  dəlillərin təkzibi 

3.  nümayişin təkzibi 

 

1)  Tezisin təkzibi tənqidi gücünə görə ən çox səmərəli məntiqi əməliyyat olub 

məqsədi  proponent  tərəfindən  irəli  sürülən  tezisin  əsassızlığını(yalanlığını) 

göstərməkdən ibarətdir.Tezisin təkzibi müstəqim və dolayı ola bilər.