Mövzu Məntiq elminin predmeti
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Məntiq və Dil. Məntiqin predmetini təşkil edən təfəkkür forma və qanunları özü-özlüyündə ideal xarakter daşıyır. Onlar məhz dil vasitəsilə maddi forma kəsb edir və dil mətnlərini təhlil etmək yolu ilə öyrənilir. Buradan aydın olur ki, məntiq ilə dil bir- biri ilə sıx bağlıdır.
Dil insanlar arasında ünsiyyət vasitəsidir. O, həm də toplanılmış biliklərin praktiki təcrübə və vərdişlərin nəsldən-nəslə ötürülməsində, təlim və tərbiyə prosesində mühüm rol oynayır. Bu və ya digər informasiyanın saxlanılmasında, emosiyaların ifadə edilməsində və ümumilikdə dərk etmə prosesində dilin rolu əvəzsizdir. Sözün geniş mənasında dil dedikdə, informasiyanın yaradılması, qorunub saxlanılması və ötürülməsi funksiyalarını yerinə yetirən, habelə insanlar arasında ünsiyyət vasitəsi rolunu oynayan işarə - informasiya sistemi başa düşülür. Dil ilə bağlı problemlər semiotika adlanan elm(işarələr sistemlərinin ümumi nəzəriyyəsi) tərəfindən öyrənilir. Semiotika dilə 3 səpkidən yanaşır: 1) dilin strukturunu, yəni dil işarələri arasında əlaqələrin yaranması və dəyişilməsi qaydalarını öyrənən sintaksis; 2) dilin interpretasiyasi, yəni dil işsrələri ilə onların ifadə etdiyi obyektlər arasında münasibətləri araşdıran semantika; 3) dilin daşıyıcıları olan insanların dilin özünə münasibətində praktiki əhəmiyyət kəsb edən tərəfləri (emosional-psixoloji, estetik, maddi və s.) öyrənən praqmatika.
Dillər iki növə (təbii və süni) ayrılır. Təbii və ya milli dil insanlar arasında tarixən qərarlaşmış informasiya işarə sistemini ifadə edir. Süni dillər isə bu və ya digər elm sahəsində istifadə olunan yardımçı işarələr sistemidir. Bunlar informasiyanı daha qənaətlə və asan yolla ötürmək məqsədi güdür.
Hər bir süni dil, müəyyən təbii dil və ya digər süni dildən istifadə etməklə yaradələr. Başqa bir dili ifadə etmək üçün istifadə olunan dil-metadil, onun özü isə dil-obyekt adlanır.
Qeyd olunmalıdır ki, müasir elmin bir çox sahələrində (riyaziyyat, kimya, fizika, hesablama texnikası, kibernetika və s.) süni dillərdən geniş miqyasda istifadə olunmaqdadır. Müxtəlif formullar vasitəsilə ifadə olunan süni dil, məntiq elmində də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu elmdə ondan fikri əməliyyatları təhlil edərkən istifadə olunur. Məntiqdə predikatların məntiqi dili adlanan dil geniş yer tutur. İndi həmin dilin əsas tərəflərini nəzərdən kəçirək.
Hər şeydən əvvəl qeyd edək ki, dilin əsasında işarə durur. İşarə dedikdə, digər bir obyekti, xassə və ya münasibəti ifadə edən və müəyyən informasiya daşıyan maddi predmet başa düşülür. İşarələr dil işarələrinə və qeyri dil işarələrinə (surət işarələri, əlamət işarəsi, siqnal işarələri və s.) ayrılır:
Məntiqi dildə aşağıdakı semantik kateqoriyalar müstəsna yer tutur: predmetlərin adları, xassələrin adları və cümlələr. Ad – hər hansı bir predmeti ifadə edən ayrıca söz və ya söz birləşməsidir. Qeyd edək ki, məntiq elmində predmet, sözün ən geniş və ümumi mənasında götürülür, yəni o cisimləri, xassələri, münasibətləri və prosesləri əhatə edir. Onun tərkibində təkcə maddi deyil, həm də psixi fəaliyyətin məhsullları daxil edilir. Adlar – sadə, mürəkkəb və təsviri ola bilir. Öz əhatə dairəsinə görə isə adlar xüsusi və ümumi olur.
Hər bir ad ikili xarakter daşıyır. Onun mənası(denotat) və konsepti vardır. Birinci, yəni denotat bu və ya digər adın ifadə etdiyi predmetin mənasını göstərir. Adın konsepti dedikdə isə onun öz predmet haqqında verilən informasiya başa düşülür. Adın perdmet mənası onundildə necə ifadə olunmasından asılı olmayaraq deyişilmir, sabitdir. Adın konsepti isə ifadə formasına uyğun olaraq müxtəlif cür olur. Məsələn, 6 rəqəmini müxtəlif şəkildə ifadə etmək mümkündür. Bu halda onun denotatı, predmet mənası eyni qalır, lakin onun predmeti ifadə etməsi üsuli-konsepti müxtəlif şəkil alır.
Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|