Mövzu Qərar Qəbulu Qərar nə deməkdir və qərar qəbulunun menecerlərlə əlaqəsi necədir?

Müəssisədə İyerarxiya Yönlü Qərarlar

Hansı menecment səviyyəsində olmağından asılı olmayaraq bütün menecerlərin istifadə etdiyi ən vacib vasitə “qərar” vasitəsidir. Ona görə də, yuxarıda əsas mərhələləri izah edilən qərar qəbulu hər bir səviyyədəki menecerlər üçündür.
Ancaq hər menecment səviyyəsinin xüsusiyyətləri, qarşılaşdıqları və həll etməli olduqları problemlər fərqlidirlər. Bu fərliliklər normal olaraq qərar qəbulu prosesində də əks olunur. Təşkilati iyerarxiyanı alt, orta, üst olaraq üç səviyəyə bölsək, bu üç səviyyədəki menecerlərin qərar qəbulu prosesində istifadə etdikləri fərlilikləri qərar qəbulunun iyerarxik növlərində qısaca izah edəcəyik. Müəssisələrdə iyerarxiya yönlü qərar növləri dörd qrupa bölünür və aşağıdakılardır:

1. 
   Təşkilati qərarlar;
   
2. 
   Strateji qərarlar;
   
3. 
   İdarəedici qərarlar;
   
4. 
   Əməliyyat metodlu qərarlar.
   

Təşkilati qərarlar
Bu qərarlar müəssisəqurma ilə əlaqəlidir. Çox zaman bu mərhələdə hələ professional idarəedici heyət yoxdur və ya tam formalaşmamışdır. Buna əsasən təsisçilər tərəfindən müəssisənin qurulması, hansı sahədə (istehsal, xidmət və ya ticarət) fəaliyyətin təşkili, nə qədər maliyyə vəsaiti cəlb etmək kimi qərarlar daxildir. Bu qərarlarla təsisçi ən uyğun sahəni seçməyə çalışır.
Strateji qərarlar
Bu tip qərarlar müəssisənin fəaliyyət sahəsinin genişləndirilməsi, investisiyanın artırılması, yeni məhsulların və yeni bazarların aşkarlanması ilə əlaqəlidir. Bu qərarlarla müəssisə və onun mühiti arasında əlaqələr tənzimlənir. Bu zaman müəssisə öz imkanlarını dəyərləndirərək, xarici mühit ilə əlaqəli tədqiqatlar aparır və müəssisənin uzunmüddətli fəaliyyəti üçün qərar verir. Burada məqsədlər tam açıq şəkildə göstərilməli, hansı məhsullar istehsal olunmalı, hansı bazarlarda satılmalı kimi məsələlər aydın bilinməlidir.
Strateji qərarlarda ayrıca olaraq rəqiblərin, müştərilərin, maliyyə qurumlarının, həmkarlar ittifaqının, müəssisəyə mal satanların, dövlətin və yerli icraedici strukturların və s. izlədikləri və tətbiq etdikləri siyasət bütünlüklə menecer tərəfindən dəyərləndirilməli, təhlil edilməli və müəssisənin bunlar qarşısındakı strategiyaları ortaya qoyulmalıdır. Yenə burada müəssisənin fəaliyyətinə təsir edəcək iqtisadi, texnoloji, siyasi və mədəni mühit birlikdə dəyərləndirilməli, ümumi mühit analiz (daxili, xarici, beynəlxalq) edilərək və buradan əldə edilən imkan və fürsətlər, zəif və üstün cəhətlərin nələr olduğuna qərar verilməlidir.
İdarəedici qərarlar
Müəssisənin strukturu və bu strukturu meydana gətirəcək bütün resursların planlaşdırılması ilə əlaqəli olan qərarlara idarəedici qərarlar deyilir. Bu tip qərarlar vasitəsilə müəssisənin təşkili formalaşır. Büdcə və resursların bölüşdürülməsi, müəssisədə səlahiyyətlərin paylanması, şaquli, üfiqi və çarpaz əlaqələr təyin olunur. Bundan əlavə idarəedici qərarların köməyilə, məlumat, əmr və hesabatların axını müəyyənləşir. Müəssisəyə girən və çıxan məlumatların və sənədlərin necə təşkil olunması göstərilir. İdarəedici qərarlar müəssisənin hansı resurslardan necə, nə qədər istifadə olunacağını, bu resursların bölmələr arasında necə bölüşdürüləcəyinə də qərar verir. Balansın aktiv və passiv tarazlığının təmin olunmasına və bu vəziyyətin qorunmasına çalışır. Bu mövzuda maliyyə menecerinə də lazimi təlimatlar verilir.
Əməliyyat metodlu qərarlar
Bu tip qərarlar iyerarxiyanın ən alt səviyyəsini əlaqələndirən və fəaliyyət prosesində meydana çıxan qərarlardır. Bu qərarlar vasitəsilə müəssisə resursların (maddi, əmək, maliyyə və s.) ən təsirli və səmərəli şəkildə istifadəsini həyata keçirir. Başqa bir ifadə ilə, menecer hər şöbəyə lazım olan resurslardan səmərəli istifadə edəcək şəkildə ən optimal qərarlar alır.

Bu tip qərarlar iyerarxiy

Təşkilatda hər kəsin qərar verməsinə baxmayaraq, qərar qəbul etmək menecerlər üçün daha vacibdir. Cədvəl 7-də də gördüyünüz kimi qərar qəbul etmə dörd menecment funksiyasının hissəsidir. Elə buna görə də qərar qəbuluna “menecmentin özəyi” deyirik. Buna görədə menecerlər; planlaşdırma, təşkiletmə, aparıcılıq və nəzarət fəaliyyətlərini icra etdikdə qərar qəbul edən olaraq dəyərləndirilirlər.
Menecerlərin icra etdikləri demək olar ki, bütün fəaliyyətlərin qərar qəbulunu tələb etməsi qərarların həmişə vaxt alıcı, qarışıq ya da kənar müşahidəçi üçün aydın olması demək deyil. Qərar qəbulunun əksər hissəsi də təkrarlanandır. İlin hər günü axşam yeməyində nə yeyəcəyimizlə bağlı qərar veririk. Bu vacib qərardır. Bu qərarı əvvəllər min dəfə vermisiniz. Bu çox sadə qərardır və ona görədə rahatlıqla seçim etmək mümkündür. Bu sizin demək olar ki, qərar olduğunu unutduğunuz tip qərar qəbuludur. Menecerlərdə hər bün buna bənzər qərarlar qəbul edirlər. Məsələn; gələn həftə hansı növbədə hansı işçinin işləyəcəyi, hesabata hansı məlumatlar əlavə edilməlidir və ya müştərinin şikayətini necə həll edə bilərik. Qərarın sadə görünməsi və ya menecerin əvvəllər bir neçə dəfə qarşılaşmış olması, bunun qərar olduğunu unutdurmamalıdır. Menecerlərin qəbul etdikləri qərarlar
Planlaşdırma

• 
  Təşkilatın uzunmüddətli məqsədləri nələrdir?
  
• 
  Bu məqsədlərə hansı strategiyalarla çatacaqlar?
  
• 
  Təşkilatın qısamüddətli məqsədləri nələr olmalıdır?
  
• 
  Fərdlərin məqsədləri nəq qədər çətin olmalıdır?
  

Təşkiletmə

• 
  Birbaşa mənə hesabat verən neçə işçim olmalıdır?
  
• 
  Təşkilatın mərkəzləşmə dərəcəsi nə qədər olmalıdır?
  
• 
  İşlər neçə dizayn edilməlidir (formalaşdırılmalıdır)?
  
• 
  Təşkilat nə vaxt fərqli struktur tətbiq etməlidir?
  

Aparıcılıq

• 
  Aşağı motivasiyalı işçilərlə bağlı problemi neçə həll etməliyəm?
  
• 
  Bu vəziyyətdə ən effektiv liderlik tərzi hansıdır?
  
• 
  Xüsusi dəyişiklik prosesi içşilərə necə təsir göstərə bilər?
  
• 
  Münaqişəyə təşviq etmək üçün doğru vaxt nə zamandır?
  

Nəzarət

• 
  Təşkilat daxilində hansı fəaliyyətlərə nəzarət edilməlidir?
  
• 
  Bu fəaliyyətlərə neçə nəzarət edilməlidir?
  
• 
  Performansdakı çatışmamazlıqlar nə vaxt əhəmiyyətli olur?
  
• 
  Təşkilatın malik olmalı olduğu informasiya sistemi hansıdır?
  

Modelin seçimi menecerin şəxsi seçimindən, qərarın proqramlaşdırılmış və ya proqramlaşdırlmamış olmasından və qərarın hansı dərəcədə risk, qeyri müəyyənlik və xaosla xarakterizə olunmasından asılıdır.


Dörd əsas qərar stili mövcuddur:

1. 
   direktiv(birbaşa),
   
2. 
   analitik,
   
3. 
   konseptual
   
4. 
   davranış.
   

•