Mövzu Qərar Qəbulu Qərar nə deməkdir və qərar qəbulunun menecerlərlə əlaqəsi necədir?

Qərar qəbulu prosesi

Sözün mənası baxımından qərar “hər hansı bir iş üçün düşünüb uyğun həll olduğunu qəbul etdiyimiz çarə”ni ifadə edir. Müəssisə idarəetməsi anlayışı olaraq qərar “seçim” deməkdir. Menecer və ya istənilən bir insanın hər hansısa bir mövzuyla bağlı etdiyi seçim “qərar”dır. Buna görə də “ seçmək, üstün tutmaq, mövqeyini bildirmək, mənimsəmək”lə “qərar vermək” çox yaxından əlaqəlidir. Menecerin mövzuyla bağlı düşünüb daşınması nəticəsində çarə və ya həll olaraq mənimsənilən yolu menecerin qərarını ifadə edir. Diqqət edilməli olan yaxşı və ya pis, düzgün və ya yanlış qərar vermək daim seçim etməyə bərabərdir. Qərarsızlıq, qərar verməmək seçim etməmək deməkdir. Bunun aşağıda qeyd edəcəyimiz kimi müxtəlif səbəbləri ola bilər. Ancaq menecerlik fəaliyyətinin əsasında qərar vermək durur. Buna görə də qərar verə bilməyən menecer işini görə bilməz deyilir.
Şəkil 1: Menecer – Qərar vermə əlaqəsi

Menecer


İnsan Resursları (İşçilər) və Maddi Resursları



Hədəflər





Görüləcək işlər




Nə edildi?

Nə ediləcək?

Həqiqətən etmək





Nəzarət

Planlaşdırma

Qərar qəbulu

Təşkiletmə

Tətbiq

Koordinasiya

Qərar qəbulunun nə üçün menecerliyin əsas işi olduğunu Şəkil 1-in köməkliyi ilə qısaca izah edək. Menecer müəyyən hədəfləri reallaşdırmaq üçün ixtiyarında maddi və bəşəri resursları olan şəxsdir. Bu resurslar istifadə edilərək həyata keçiriləcək fəaliyyətlərlə təşkilatın məqsədi reallaşdırılacaqdır. Elə bu yerdə qərar qəbulu ilə qarşılaşacağıq. Menecer “hansı işlər”in görüləcəyini, hətta necə yerinə yetiriləcəyini müəyyənləşdirməlidir ki, işgörənlər həmin işləri yerinə yetirə bilsinlər. Dolayısı ilə menecer müxtəlif fəaliyyətlər (texniki mənası ilə alternativlər) arasında seçim etmək məcburiyyətindədirlər. Seçilən alternativ menecerin qərarını ifadə edir. Seçilən alternativlə bağlı digər alt səviyyədə qərarların hamısı “planlaşdırma”nı ifadə edir. Beləliklə işçilər hansı işlərin görüləcəyini bilir.

Qloballaşma və informasiya dövrünə qədəm qoymaqla qərar məsələsininin təşkilat menecmentindəki rolu və əhəmiyyəti daha da artmışdır. Artıq bugün “menecer qərar verəcək və digər işçilər bu qərarları tətbiq edəcək” anlayışının əvəzinə qərarları işi həqiqətən yerinə yetirəcək insanların verməsi, heç olmasa qərarı onlarla birgə verməklə bağlı fəaliyyətlər başlamışdır. Bəzən tək menecerlik, bəzən iştirakçı menecerlik, bəzən stuktur daraltma, bəzəndə gücləndirmə kimi ifadə edilən bu fəaliyyətin məqsədi qərar verməyi işin həqiqətən görüldüyü yerlərə yaxınlaşdırmaq və qərar prosesini paylaşdırmaqdır. Bu fəaliyyət səlahiyyət dövrü məsələsindən daha əhatəli yanaşmadır.

Qərar qəbulu = Seçim etmək
Burada qeyd etmək istədiyimiz qərar vericinin kim olması, hansı menecment səviyyəsində olmasından asılı olmayaraq qərar qəbulunun bir seçim olduğunu vurğulamaqdır. Qərarın bir insan və ya qrup (komanda) tərəfindən verilməsi nəticəni dəyişdirmir.

Seçim edilmirsə deməli resursların nə üçün və necə istifadə ediləcəyi bilinmir. Ancaq ən vacib və geri qaytarılması mümkün olmayan xərc amili olan “vaxt” gedir. Menecer seçim etmədiyi halda həm məqsədə çatması gecikəcək, həm də edilə bilinəcəklər “düzmü edilir səhvmi” təhlil etmək imkanı olmayacaqdır. Beləliklə məhdud olan resurslar israf edilmiş olacaqdır. Buna görə də “ən pis qərar belə qərarsızlıqdan yaxşıdır” ifadəsi menecmentdə özünə yer etmişdir.

Bununla yanaşı digər bir amili də nəzərə almaq lazımdır. Qərar verən yəni seçim edən şəxs tənqid edilməyi və fəaliyyətlərin dəyərləndirilməsini də qəbul etməlidir. Hələ də bu qərar tətbiq edilmiş və bəzi nəticələr əldə edilibsə fərqli şəxslər bu nəticələri müxtəlif tərəfdən dəyərləndirəcək və qərar qəbul edən şəxsi tənqid edəcəkdir. Qərar qəbul edilməsə isə belə bi situasiyadan bəhs belə edilə bilməz (ancaq qərar qəbul etmədiyi üçün tənqid edilər). Yenə də menecmentdə istifadə edilən “iş görməsən səhv də etməzsən”, “iş görən tənqid edilər” və ya”qaçmaq, qarışmaq, işləmək” kimi ifadələri də qərar qəbulu mövzusu ilə əlaqələndirmək mümkündür. Ancaq menecer, ona müəyyən məqsədlər üçün resurslar verilən və seçim edərək bu resurslardan istifadə etməsi gözlənilən şəxsdir. Buna görə də menerlikdə əsas olan qərar qəbul etməkdir.
Şübhəsiz menecer də qərar qəbul etmək üçün qərar verməyəcəkdir. Qərar “menecerlik oyunu”nun əsas ünsürüdür. Bu oyunu oynamaq üçün qərar veriləcəkdir. Həm də menecer tərəfindən verilən qərarlar, tətbiq edilərək müəyyən nəticələr əldə ediləcək seçimlərdir. Beləliklə qərarı tətbiq izləyəcək və tətbiqin müvəffəqiyyəti də menecerin məsuliyyətindədir.