Mövzu: XVIII-XIX əsr Fransa və İtaliya ədəbiyyatı. Maarifçilik ərəfəsi fransız ədəbiyyatı
Yüklə 161,02 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Şarl Lui Monteskyö
Şarl Lui Monteskyö (18 yanvar 1689 — 10 fevral 1755) – fransız yazıçı, maarifçi filosof, siyasi mütəfəkkir, sosioloq və tarixçi kimi fəaliyyət göstərmişdir. Şarl Lui Monteskyö Fransada varlı məmur ailəsində anadan olmuşdur. Dünyagörüşü etibarilə deist olan Monteskyö teologiya və kilsənin kəskin tənqidini vermişdir. Doğrudur, Monteskyö ictimai əxlaqın qorunmasında dinin müəyyən rol oynadığını göstərmişdir. Monteskyö təbiət və cəmiyyət hadisələrinin tabe olduğu ən ümumi qanunauyğunluluq ideyasını inkişaf etdirmişdir. O, providensializmi rədd edərək qanunu “şeylərin təbiətindən irəli gələn zəruri münüsibət kimi” başa düşmüşdür. Monteskyö təbii hüquq nəzəriyəsinin ümumi müddəalarını qəbul edərək ardıcıl rasionalist konsepsiyaların tərəfdarlarından fərqli olaraq bu nəzəriyyə əsasında ictimai qanunların universal sisteminin yaradılmasını qeyri-mümkün saymışdır, çünki xalqların mövcudluğunun şəraiti müxtəlifdir. Monteskyö görə idaretmə qanunları və formalarının rəngarəngliyi buradan irəli gəlir. Monteskyö sosiologiyada coğrafi cərəyanın banilərindən biridir; ictimai quruluşun və adətlərin formalaşmasında iqlimə, torpağa, səthə və s. xüsusi əhəmiyyət vermişdir. Bununla belə Monteskyö ictimai mühitin rolunu göstərmişdir; Monteskyödə ictimai mühit siyasi quruluş və qanunvericilik anlayışı ilə uyğun gəlir. Monteskyö feodal mütləqiyyət qaydalarını kəskin tənqid edərək burjuaziyanın və zadəganlığın siyasi kompromis ideoloqu kimi mötədil konstitusiyalı monarxiya ideyasının və hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipnin müdafiəsində durmuşdur. Moteskyö 1748-ci ildə “Qanunların ruhu haqqında” əsərini yazmışdı. Onun fikrincə siyasi xəyanətlərin aradan qaldırılması üçün təminat hakimiyyətin ciddi olaraq üç yerə bölünməsi (qanunverici, icraedici və məhkəmə) və qarşılıqlı məhdudlaşdırılması ola bilər. Bu ideyalar Fransa burjua inqilabı qanunvericiliyinə böyük təsir göstərmişdir. “…Dünyanın heç bir xalqı fatehlik şöhrəti və əzəməti ilə tatarlarla yarışa bilməz… İranın hökmdarları onlardır. Kirin və Kistapsın taxtında təntənə ilə oturan onlardır. Onlar türk adlanıb Avropada, Asiyada və Afrikada nəhəng fatehliklər edib dünyanın üç qitəsində ağalıq edirlər… Bu cəngavər xalq öz gündəlik şöhrəti ilə məşğul olub, ədəbi məğlubedilməzliyinə inanıb keçmiş qələbələrinin əbədiləşdirilməsi qayğısına qətiyyən qalmamışdır”. Şarl Lui Monteskyö (“İran məktubları” 1721) “İran məktubları” 1721 Təxminən əlli ilə yaxıın idi ki, Fransada şərq dəb olmuşdu. Əsərdə Usbe və Rica adında iki İranlı Avropa, xüsusilə Fransada səyahətə çıxır. İki səyyah təəssüratlarını vətəndaşlarına yazır, onlar da İranda baş verənlərdən onları xəbərdar edirlər. Məktub tərzi, Monteskyöyə sərbəst şəkildə bir mövzudan digərinə keçməsinə şərait yaradır. Bir hərəm fırıldağı əsərin süjetini yaradır. Hörmətli Usbenin yoxluğunda, qaradərili hərəm ağası, ağasının sarayında hər cür çətinliklərlə qarşılaşır. Beləliklə, İran məktublarına qeyri-adi bir görünüş verərək Monteskyu yalnız zamanın zövqünə uyğun gəlmir, eyni zamanda risk almadan zahirən çox ciddi bir rejimə qarşı kifayət qədər sərt hücumlara keçir. Əsər hərəkətlidir, oxucu özünü böyük bir portret qalereyasının içində hiss edir: Vergi toplayan, aclıq çəkən şair, yaşlı döyüşçü, böyük nəcib insan, varlı adam, hekayəçi. Parisdəki həyatdan da səhnələr xatırlanır: Oxucu, Homer barəsində mübahisə edilən bir klubdan, gözəl düşünənlərin qarşılıqlı öyündüyü bir Salona, Parisə xas avaraların toplandığı Tuileriesden Fransa Akademiyasına qədər gəzə bilir. Məktubların əksəriyyəti dini, əxlaqi və siyasi problemlərə toxunur. Müstəmləkə, qul ticarəti, qanunlar haqqında öz mülahizələrini irəli sürür. İran məktubları Fransanın XIV Lüdovik dövrünə və İran sivilizasiyasına iki İran səyyahının gözü ilə baxan siyasi satira idi. 1726-cı ildə Monteskyö Parisə köçür və iki ildən sonra Fransa Akademiyasına üzv seçilir. O, Avropa ölkələrinə çoxlu səyahətlər edir, müxtəlif ölkələrin dövlət hakimiyyətinin quruluşunu müşahidə edir və təhlillər aparır. Monteskyö dünyada ilk dəfə olaraq siyasi proseslərin inkişaf qanunauyğunluqları haqqında ümumiləşdirilmiş nəticələr almaq üçün müxtəlif ölkə hüquqlarının müqayisəli öyrənilməsindən şüurlu və sistematik şəkildə istifadə etməyə başlayır. Yüklə 161,02 Kb. Dostları ilə paylaş:
|