Mövzular üzrə saatların bölgüsü

Turizmin təşkilində elmi problemlər və hipotezlər (elmi fərziyyələr)
Turizmdə əsas və tətbiq olunan elmi problemlərin həlli. Turizm elmi özündə fundamental və tətbiqi elmin xüsusiyyətlərini birləşdirir.
Fundamental elmə aşağıdakıları daxil etmək olar:

• 
  Müasir turizm sənayesində yeni qanunların tapılması
  
• 
  Yeni növ turizm növlərinin inkişafı
  
• 
  Yeni turizm növlərinin fəaliyyət mexanizminin açılması
  
• 
  Turizm təcrübəsinə olan tələbat
  
• 
  Turizmin iqtisadi səmərəlilik meyarlarının müəyyən edilməsi.
  

Tətbiqi elmə isə aşağıdakıları aid etmək olar

• 
  Turizmin təkminləşdirilməsi
  
• 
  Təcrübənin formalaşması
  
• 
  Əlverişli üsullarınn tapılması
  
• 
  Xidmət bazarında turist məhsulunun formalaşdırılmasının
  
• 
  Qiymətləndirilməsi
  
• 
  Məqsədyönlü yollarının tapılmasını nəzərdə tutur
  

Turizmin inkişafının müxtəlif mərhələlərində fundamental və tətbiqi elminin problemlərinin formalaşması və həlli yolları eyni deyildir. Turizmin inkişafı təkamül dövründə sosial-iqtisadi vəziyyəti və maddi-texniki vasitələrin dəyişikliklərinin olmaması ilə xarakterizə olunur, tətbiqi elmin problemləri daha vacibdir.
Turizmin sosial və elmi-texniki tərəqqisindən irəli gələn keyfiyyət dəyişiklikləri dövründə fundamental elmin problemləri turizm elmində birinci yeri tutur. Onları həll etmədən, tətbiqi elm problemlərini müvəffəqiyyətlə həll etmək mümkün deyil.
Elmi bir problemin formalaşması şərti, turistlərin istirahət ehtiyacları arasında obyektiv olaraq yaranan bir ziddiyyətdir və vətəndaşların rifahı, yeni təməl biliklərə ehtiyacları və onların çatışmazlığı arasındadır. Elmi problemlərin qoyuluşu və onları həll etmək üçün lazım olan şərait problemli vəziyyət kimi xarakterizə olunur.
Turizmdə elmi problemin qoyuluşu.
Yeni bilik ehtiyacının olması elmdə, xüsusilə də turizmdə elmi bir problem yaratmaq üçün bir ön şərtdir. Bu problem yeni biliklərin əldə edilməsi və onları əldə etmək üçün müəyyən yollarla bağlıdır. Məsələn, turizmin yeni növlərinin inkişafı elm üçün bir problem yaratmışdır - bu fəaliyyət sahəsində fəaliyyətin ən effektiv yollarını müəyyən etmək, turist müəssisəsinin etibarlı və davamlı idarə edilməsini təmin etməkdir. Bu formada tərtib olunmuş əsas problem tədqiqat fəaliyyətinin ümumi istiqamətini göstərir. Problemin həll edilməsi üçün təcili və sonrakı tədqiqat vəzifələri formalaşdırılır. Araşdırmanın təcili vəzifəsi, problemin həlli üçün lazım olan faktiki məlumatların mənbəyini əldə etməkdir. Beləliklə, təcili vəzifələr bu növ turizmin, effektiv idarəetmənin, ehtimal olunan risklərin və xidmət bazarının bu seqmentində rəqabət haqqında məlumat əldə etməkdir. Sonrakı tədqiqat məsələləri sorğular şəklində tərtib edilir, bu cür cavab problemi ümumiyyətlə həll etməyə imkan verir, məsələn:

1. 
   Vətəndaşların fərdi ehtiyaclarını nəzərə alaraq bir mümkün və ya başqa halda bir sıra turist xidmətlərinin necə təşkil edilməsi;
   
2. 
   Bunun üçün hansı resurslar tələb olunacaq;
   
3. 
   Hansı proseslərin həyata keçirilməsi lazımdır (prosedurlar və əməliyyatlar)
   
4. 
   Və hansı ardıcıllıqla.
   

Formalaşmış elmi problemin əsas məsələləri: problemin araşdırma predmeti, işin mövzusu, araşdırılacaq müəyyən xüsusi sual şəklində təqdim edilən dərhal və sonrakı vəzifələr. Elmi problemin uğurla həlli əsasən bir-biri ilə əlaqəli olan aspektlərin həqiqət dərəcəsindən asılıdır: bu problemin formalaşdırılması və həlli ilə bağlı olan, istər praktik, istərsə də nəzəri ehtiyacdan asılıdır; Bu problem elmin inkişafının hazırkı mərhələsində həll oluna bilərmi ?
Elmi bir problemin müəyyən olunması və onun həll edilməsi ehtiyacı, turistlərin istifadə etdikləri xidmətlərin ehtiyacları tərəfindən müəyyən olunur. Problemin formalaşdırılması üçün ilk öncə aşağıdakıları müəyyən olunmalıdır: Onun həlli səyahət biznesinin səmərəliliyinin artırılmasına nə dərəcədə kömək edəcəkdir. Problemin turist elminin özünün inkişafının məntiqi əsasında ortaya çıxan nəticəni yadda saxlanmalıdır. Bu halda, verilən zaman praktik əhəmiyyəti görülməyə bilir.
Problem elmi tədqiqat prosesində həll olunur. Həll olunmuş problemlərdə qeyri-müəyyənlik elementini tamamilə aradan qaldırmaq mümkün deyil. Bu, sübut olunmuş biliklərin həyata keçirilməsinə aid digər fəaliyyətlərdən ayırd edən əlamətlərdən biri olan tədqiqat fəaliyyətinin tanınmış qeyri-müəyyənliyini xarakterizə edir.
Turizm formasının elmi problemi elə elmi biliklərin orijinal formasının olmamasıdır. Onun həlli kompleks bir tədqiqat işini əhatə edir, növbəti mərhələsində həqiqətlərin aşkarlanması, izahı və sintezi, elmi həqiqətləri nəzəri biliklərin empirik əsasları kimi əldə etməkdir.
Turizmdə hipotezlər- Elmi fərziyyə kimi hipotez obyektiv, dünyanın tanınmış qanunlarını nəzərə alaraq faktiki məlumatlara əsaslanan, yeni bir məlumatı daşıyır özlüyündə. Onun inkişafı elmi tədqiqatların ən mühüm mərhələsidir.
Bir elm adamının turizm elminin daxili məntiqinə və elmi araşdırma ehtiyaclarına cavab verən elmi fərziyyələr yaratmaq qabiliyyəti onun yaradıcılıq bacarıqlarının göstəricisidir. Turizmin elm kimi inkişafının xüsusiyyətləri elmi fərziyyələri tələb edir, onların formalaşması və əsaslandırılması xüsusiyyətlərini müəyyən edir. İctimai-sosial vəziyyətinin xüsusilə, turizmin maddi-texniki təminatının keyfiyyət dəyişiklikləri ölkənin qanunları, yeni formalarından turizm biznesinin aparılması yeni qanunauyğunluqları yaranmasını şərtləndirmişdir. Turopereytingin təkmilləşdirilməsi, əlverişli üsullarının tapılması, təcrübəsinin formalaşması, qiymətqoyma və irəliləyiş turist məhsulu xidmətləri bazarında tətbiqi elmə olan tələbatını aid etmək olar.
Turizmin inkişafının müxtəlif mərhələlərində əsas (fundamental) və tətbiqi elmi problemlərin formalaşdırılması və həlli eyni deyildir. Turizmin inkişafı təkamül dövründə xarakterizə olunan dəyişikliklərin olmaması sosial-iqtisadi durumun və maddi-texniki vəsait, daha böyük əhəmiyyəti tətbiq elminin problemləri var. Bu qanunauyğunluq bununla şərtlənir ki, artıq turizm tanınmış qanunauyğunluqları öz məzmununu saxlayır. Onların idrakı elmi tədqiqatların mühüm vəzifə təşkil edir və yeni elmi problemlərin yaranması müəyyən edir. Onların həllinin ilkin forması yalnız elmi fərziyyə ola bilər.
Turizmdə keyfiyyət dəyişiklikləri dövründə yaranan ictimai və elmi-texniki tərəqqi, turizm haqqında elmdə əsas (fundamental) elmin problemləri birinci yerə çıxır. Onların həlli olmadan və tətbiqi elmin problemlərinin uğurlu həlli mümkün deyil.
Hipotezin ortaya çıxması mövcud məlumatdan kənar bir addımdır. Yeni biliyin başlanğıc forması ümumiyyətlə intuitiv olaraq ortaya çıxan bir təxmindir. Hipotez qurma qabiliyyəti tədqiqatçıın yaradıcı düşüncə tərzinin ən əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən biri, onun geniş dünyagörüşünün sübutudur, hər şeyi bilmək istəməsi ağıllı və müşahidəçiliyidir. Hipotez mövcud məlumatların çatışmazlığı barədə yeni məlumatlara ehtiyac duyur. Onun yaranmasının gözlənilməz görünən fikirlərin nəticəsidir. Bir neçə müxtəlif ehtimalların məntiqə əsaslandırılması, hər biri düşdüyü elmi araşdırma prosesində yaranır.
Tədqiqatçı daha real ehtimalları öyrənir, onun əsasında empirik və nəzəri material işləyən bir fərziyyələr kimi görür. Onun təhlilində iş hipotezi ya rədd edilir ya da daha yüksək ehtimal dərəcəsi yarandığı təqdirdə, elmi fərziyyənin əsasını problemin mümkün həlli (ehtimal fərziyyə) ilə bağlı ən ehtimal fərziyyə kimi qəbul edilir.
Hipoteza-ehtimal bilik səviyyəsini əks etdirməlidir ki, onun etibarlı izahı hələ əldə edilməyib və ehtimal olunanlardan biri ağlabatan olur. Məsələn, əgər bir təşkilatın imkanları ilə Aya səyahət edilir, onda bu, yaşamaq və yemək kimi çəkisizlik şəraitində əldə edilmiş təcrübə əsasında kosmik uçuşlar kosmik gəmilərin xarakteri haqqında bilik səviyyəsini əks etdirməlidir, həm də nəzəri hesablamalar aparılmalıdır. Belə ehtimallar irəli sürmək üçün bir çox ölkələrin iqtisadi, elmi-texniki və mənəvi-ictimai potensialı bilmək lazımdır ki, bu ehtimallar reallığa çərçivəsində həyata keçirmək olsun.
Hipotez tələblərindən biri onun eksperimental və ya nəzəri yoxlama ehtimalının olmasıdır. Hipotezlərin əksəriyyəti, turun təbiəti ilə bağlı fərziyyələr sınaqla təsdiq oluna bilmir. Xüsusilə, aya səyahət etmək nəzərdə tutulan fərziyyəyə aiddir. Bu sualın cavabı yalnız yaxın məsafədə olan yerə intensiv turist uçuşları başlananda, bu fərziyyənin reallaşa bilməsi ilə verilə bilər. Bu o demək deyil ki, bu və buna bənzər elmi fərziyyələr Aya turist uçuşu öncəsi müayinə edilə bilməz. Nəzəri hesablamalar, ehtimallardan irəli gələn kosmik turizm haqqında mümkün nəticələrinin uçuşların imkanları ilə bağlı yoxlanması mümkündür. Yeni material və texniki vasitələrdən istifadə edərək kosmik səyahət sənayesinin aparılması metodları ilə bağlı fərziyyələr müəyyən dərəcədə eksperimental olaraq sınaqdan keçirilə bilər.
Kosmik turist uçuşları barədə irəli sürülən müddəaların eksperimental və hesablaşma yoxlamalar üçün böyük əhəmiyyətə malikdir səmərəliliyinin meyarları düzgün müəyyənləşdirilməsi. Məsələn, nəqliyyat sistemlərinin istifadə üsullarının işlənməsi üçün uçuşların sayı səmərəliliyinin meyar kosmosa seçiləcəkdir. Əgər bu meyar yalnız uçuşun qiyməti olacaqsa və onda haqq-hesab-nəzəri eksperimental yoxlanılması, fərqli olacaq.
Hipotez - bu təklif yoxlanıla biləcək şəkildə tərtib edilməlidir. Təsdiq olunmayan fərziyyələr fantaziya üçün tətbiq olunacaq və tədqiqatçı tərəfindən istifadə olunmayacaq. Hipotezdə ehtimal olunan ehtimallar, ehtimal olunan təbiətə görə, onu başqa bir yerə dəyişdirmək ehtimalını istisna etmir.
Hipotez fərziyyəsinin faktiki və nəzəri cəhətdən əsaslandırıldıqdan sonra, nəticə çıxarmaq və onları təhlil etməklə sonda isə sınaqdan keçirilir. Gələcək nəticələrin hərtərəfli təhlili və təhlil edilən fərziyyəni təsdiqləməyə kömək edəcək və ona aydınlıq gətirəcəkdir. Araşdırmanın bu mərhələsində adətən müstəqil tədqiqat mövzusu ola biləcək yeni problemlər yaranır..
Hipotezin ardıcıl inkişafı nəticəsində, yüksək səviyyədə ehtimal olunan tədqiqat problemini həll edən bir məlumat sistemi yaradılmışdır. Elmi fərziyyənin gələcək inkişafı onun nəzəriyyəsinin ayrılmaz elementinə çevrilmə prosesidir. Onun həqiqiliyi təcrübə ilə sübuta yetirilir.

Turizm sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq prinsipləri
Dünya iqtisadiyyatının inkişafının intensivləşdirilməsi və bir çox ölkələrdə sosial-siyasi mühütdə fasiləsiz baş verən dəyişikliklər, özündə beynəlxalq əməkdaşlığın böyük imkanlarını daşıyan turizm fəaliyyəti kimi mühüm sahədə elmi tədqiqatlar prosesinə təsir göstərir.
Turizm sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın qurulması və inkişafı zamanı, turizm əlaqələrinin hərtərəfli inkişafını və fasiləsiz keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasını və təkmilləşdirilməsini əks etdirən müəyyən tendensiyalar görünür.
Obyektiv reallıq inteqrasiyanın çoxtərəfli xarakter daşımasını tələb edir. Buna nail olmaq üçün isə, turizmdə beynəlxalq əməkdaşlığın qurulmasının praktik əsaslandırılması prinsiplərini və elmi-nəzəri işlənməni düzgün yerinə yetirmək lazımdı.
Aşağıdakı əsas müddəalar beynəlxalq əməkdaşlığın prinsiplərinin modelləşdirilməsi üçün istifadə oluna bilər: Obyektivlik, dialektika; planlaşdırılma, işlərin təşkili, kadr seçimi və yerləşdirilməsi; turizmin forma və növlərinin durmadan təkmilləşdirilməsi və davaml inkişafı, turizm biznesinin aparılması üçün daimi hazırlıq; təlimə fərdi yanaşma; beynəlxalq müqavilələrə riayət olunması, iqtisadi münaqişələrin həlli, dövlətlərin daxili işlərinə qarışmamaq, mübahisəli məsələləri danışıqlar yolu ilə həll edilməsi, beynəlxalq terrorizmlə mübarizə, həmçinin qanun qarşısında hamının bərabərliyi, insaniyyət və ədalət; davranış amilləri, bir-birinə və adət-ənənələrə hörmət; müvafiq dünyagörüşünün formalaşması, obyektivlik, kütləvi informasiya vasitələri ilə ideyaların yayılması; turbiznesdə uğur əldə etmək üçün düzgün qərar və hərəkətlərin qəbul edilməsi.
Turizm sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq səviyyəsində idarəetmə aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır: ideyanın olması, ümumi məqsəd və hədəflərin prioriteti; idarəetmə funksiyalarının dəqiq bölüşdürülməsi; idarəetmə qərarlarının hüquqi qəbul edilməsi; qərarların qəbulunda fərdi və kollektiv yanaşma; onların həyata keçirilməsi zamanı ekspert qiymətləndirilməsi və nəticə; nöqsanların aşkar edilməsi və aradan qaldırılması; keçmişdən səhvlərdən dərs çıxarılması; idarəetmə peşəkarlığı.
Beynəlxalq əməkdaşlığın prinsiplərinin modelləşdirilməsinə turist tədqiqatlarının fərdi hallarından biri kimi baxarkən, qeyd olunan modelin tələbləri üzərində dayanmaq lazımdır. Belə tələblər müxtəlif və konkret hadisədən asılı ola bilər.
Çoxlu özəl tələblər arasında, bütün modellər üçün ümumi səciyyəvi olanları qeyd etmək olar.
Modellər olmalıdır:
turist tədqiqatlarının mahiyyətini obyektiv surətdə əks etdirməlidir;
imkan daxilində sadə və eyni zamanda, kifayət qədər geniş olmalıdır;
çevik olmalı, yəni, onlarda sürətli və zəruri dəyişikliklər etməyə imkan verməlidir.
Modelləşdirmə, idrakın xüsusi üsulu olaraq, müəyyən qaydalara və tələblərə uyğun olaraq aparılan spesifik prosedurlara malikdir.
Əvvəlcə modelləşdirmə obyekti öyrənilir, daha sonra beynəlxalq turizm hərəkatı araşdırmalar aparır, Ümumdünya turizm təşkilatının fəaliyyəti tənqidi təhlil edilir, onun beynəlxalq turizm hərəkatında yeri və rolu müəyyən edilir, ictimai-siyasi və.iqtisadi amillərdən asılılığı öyrənilir.
Modelləşdirmə proseduru, beynəlxalq turizmdə inkişafı və əməkdaşlığın təkmilləşdirilməsini əks etdirən sosial-mədəni vəziyyəti formullaşdırmağa imkan verən xassələrin, hadisələrin və əlamətlərin seçimi ilə başa çatır.
Turizm sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın prinsiplərinin mahiyyəti
Turizmdə beynəlxalq əməkdaşlığın prinsiplərinin mahiyyəti bunlardan ibarətdir.