Muallifdan

 
Emotsional-ekspressivlik jihatdan
o‘zbek tili leksikasi 
 
Emotsional-ekspressivlik 
his-tuyg‘u, 
munosabat 
ifodalash 
demakdir. O‘zbek tilidagi ba’zi so‘zlar so‘zlovchining munosabatini 
ham ifodalaydi, ba’zilarida munosabat sezilmaydi. Shu jihatdan 
so‘zlar ikki xil bo‘ladi:
1) emotsional-ekspressiv bo‘yoqsiz so‘zlar; 2)emotsional-
ekspressiv buyoqdor so‘zlar. Bo‘yoqsiz so‘zlarda faqat tushuncha, 
ma’no ifodalanadi. So‘zlovchining munosabati sezilmaydi. Bunday 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
103 
103
so‘zlar 
bo‘yoqsiz
yoki 
neytral
so‘zlar deb yuritiladi. Bo‘yoqdor 
so‘zlarda 
so‘zlovchining 
munosabati 
ham 
ifodalanadi. 
Munosabatning xarakteriga ko‘ra bo‘yoqdor so‘zlar ikki xil bo‘ladi: 
a) ijobiy bo‘yoqdor so‘zlar:
chehra, jamol. 
b) salbiy bo‘yoqdor 
so‘zlar:
badbashara, badburush, naynov, qiltiriq, kampirdahan.
 
Noadabiy qatlamlar 
 
Jonli (so‘zlashuv) tilda uchraydigan, keng iste’molda qo‘llanmay, 
ayrim shaxslarning xulq-atvorini, tabiatini ko‘rsatib turadigan so‘z va 
iboralar noadabiy qatlam hisoblanadi. O‘rinsiz iboralar, qarg‘ash, 
so‘kish, argo, jargon, varvarizmlar noadabiy qatlam hisoblanadi. 
Masalan: “Xo‘jayinimizning tusini el esin...”, “Boshqa vaqtda zvonit 
qiling...” 
Varvarizm
(lat. “ajnabiy”)-boshqa tillardan olingan so‘z va 
iboralarni o‘rinsiz qo‘llash. Masalan: 
momoy, babulya, bratishka, 
gardkam, mersi, danke...
 
Vulgarizm
(lat. “dag‘al”)-adabiy tilda ishlatilmaydigan yoqimsiz, 
qo‘pol so‘zlar, noto‘g‘ri jumlalar:
Ey, sharmanda, benomus, bebosh.
Vulgarizm ham noadabiy qatlamga kiradi.