MüASİr azorbaycan diLİ

kiıab (L-..li»ar. Nazim yuynr, aNinar kitap oxuyar? Na-

im el-ülünü Usınnr, kitab uyu.' Nazinı. el-üzünü -

!:emin eck-
ın sözlerin semantikasindan ireli gelen lcksik

tıyenaca Illııliktlir, ilk iki cümlede bir şey lıaqqında melumat verilir, son-

raki ikisindo lıir şey sonrşulur, sonuncu cümlelerde subyekt bir işe tahrik

hemin cündelerin grammatik rnenalandır.

kitub oxtlyin. - Osim))^. evde ma^-m(1h hir kitah oxürur - Osma,^-

inaraah bir 4itah oy^-ayur - asiner bu gün ewia halaca 1mersi-

7,.H'.■il 1 r 0.11(1'10 - cümleleri teke° leksik menalarma göre

menalanna. elave olaraq elannet, ohyekt, mekan, zaman hil.iın'_ile tınkaiii■Ulna göre de ıbrqlenir. Qranımatik mana eyni ya-

Nintaktik yohidlovin Tımumiloşmiş monalarıdır, leksik monanın

derecede

Son dövrlerde dilin sintaktik qumlıtşu iki s.)vivved.,--, buriLH•.

dan birincisi ile enenevi (potensial) sintaksis. ikincisi ile aktual sintaksi:. meşğul olur. Potensial sintaksisin obyekti dilitl, aktual sintaksisin obv2kti^. nitqin sintaktik qurdluşudur. Potensial sintaksisin esas valıidi cümle. -al sintaksisin ,esas vahidi söylemdir.'

Söyle (ini2ilis stateıncııi. rus (,.^,hre'Klur,ımıc) -tlüiı

yen fikir ifade eden iinsiyyet Söylorn ekseren cümle\ e uy:H..1i: gelse de, bazen cümle çerçivesinden kenara çixır, dil sisteminin ırıtlsteciii valıidi sayılır ve aşağı seviyyenin vahidi olan dimIedeit Ifir cümle kornmunikativ funksiyasindan asılı olaraq. bir nece

Sllla xidmet ede bilet, mes.: İndiuğaciarı.aşildır - cnrulesi int.-dnigı

nıın hemin ciinnedeki yerinden asılı olaraq söylemin üç cür tezaln_ii^-Une se­beb ola bilor. Bunu söz sirasmın inversiyası ile da etınrıl,^-, ininnkdnditr. Ağaclar i n d i yasddir. Indi e u r I cl r Fasddır. vu sil r ı frıdi.

Cülıılailin sövlem funksiyasinın eösteriHsi fa k t ir r, 1 ri :, -

in B dir. Aktual üzvienmenin esas vahicllerl tema Vi1 rentaden

rtenra" -molumat, "reınu^- predikat deınekdıll. Cümlenin

(formai) üzvlonmesi ile aktual •ks tireller illai darsr-Liitr_sly...

qoyulur ve ferglendirilir. Qramınatik üzvlenmede dilde el...nwni-

lerine göre tehlil edilir vo onun beş iiivü İntübteda_

tayin, zerflik) Aktdin üivIerımod, ise cimıL_İıil.,-

rinin söyleme daxil edilmesi allni) böl^.Unin^- ye iki

ve reinaya) ayrılır. Buna göre de her bir söv lç:rrj iıJıni!- si) hemin söylemin konkr2t kommunikativ U.ınksivasi. ineose(U ile H:vi. yen °limiti^-, 'Luta ve remanin rurühurn elinnetleri 1nt(k11(Kifa

terna _evvel. rema teinada ton yUkseln^-.

yir, lakin rema mentiqi yuriSy,i oluntit ] li i lıiı•

vahid - eümle-söylem adetk:iıı iki hisseden - tenna YC:11.:Jan

Tema sohbetin t^-ıredınetini. hanısan ve dinleyen üe^,n1

reina ise "feni"ni bildirir. Süblıesiz, cümle^-nin işiedilmesinde ulecsed

tc-

ina deyi'. meqsed hemin temadan istiraclo 1^-.)1(nr.-

yeni melumat vermekdir. Yeni inelumin.

i2öre dB rema cümlenini;uHLılı daııışanın ineqsedi hellIt'dici eiduğundan

matik hadise deyil, mentiqi-granimatik hadisedir. fenici .