Müasir dövr Azərbaycan fəlsəfəsi Azərbaycan maarifçilik fəlsəfəsi cu

Azərbaycan maarifçilik fəlsəfəsinin əsas xüsusiyyətləri
18-ci əsrin sonu- ¹⁹ - ^cu əsrin ortaları arasında Azərbaycan ictimai-fəlsəfi fikrinin bəzi xüsusiyyətlərini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək yerinə düşər:

• 
  birincisi, Azərbaycanın Rusiyaya ilhaqı nəticəsində yaranan ziddiyyətli cərəyanlar və ideyalar bu dövrün ictimai rəyində - sosial-fəlsəfi rəydə özünü açıq-aydın təzahür etdirirdi, köhnə feodal ictimai münasibətlərinin, milli-mənəvi münasibətlərin qorunub saxlanılması tendensiyası mövcud idi. ənənələr və milli sərvətlər, milli unikallığı qoruyan baxışlar;
  
• 
  ikincisi, bu dövrdə sosial-fəlsəfi fikrə hələ də islam ehkamının və müsəlman teologiyasının güclü təsiri hiss olunurdu;
  
• 
  üçüncüsü, XIX əsrdə Azərbaycanın ictimai-fəlsəfi fikrində yaranan maarifçilik ideyaları 20- ^{ci əsrin} əvvəllərində daha da gücləndi . Azərbaycan təhsilinin inkişafına görə onu iki mərhələyə bölmək olar: birinci mərhələ – XIX əsr mərhələsində maarifçilik, dini təəssübkeşlik, xurafat, cəhalət yolu ilə feodal-təhkimçilik sistemini islah etmək və humanistləşdirməklə maarifçilik idealları ifadə edilmişdir. , feodal quldarlığı isə kəskin tənqid edilərək aradan qaldırıldı. Azərbaycan maarifçiliyinin ikinci mərhələsi 19- ^cu əsrin sonu ^{XX əsrin əvvəllərini əhatə edir} . Bu dövrün maarifçiliyi radikalizmlə, inqilabi demokratik ideyalarla, taktiki üsullarla yaxınlaşması ilə seçilir;
  
• 
  ^XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın ictimai-siyasi fəlsəfi fikrinə də xas idi .
  
• 
  beşinci, 19-cu əsrin sonu, 20 - ^ci əsrin əvvəlləri, mətbuatda Azərbaycan ictimai fəlsəfi fikrinin xarakterik cəhətləri, kosmoloji düşüncə, bioloji, tibbi və s. Bu dövrdə Azərbaycan ictimai fikrinin bir çox nümayəndələri - Zərdabi, Məmmədquluzadə, Nərmanov, Köçərli, Nemanzadə bəzi hallarda islam dini mövqeyindən danışsalar da, əslində onlar yeni üsul məktəblərinin açılmasını, Darvinin təkamül nəzəriyyəsini, Kainatın maddi birlikdən ibarət olduğunu, təbii və tibbin yayılmasının tərəfdarı idilər. bilik və s.
  
• 
  Altıncısı, ^XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın ictimai-fəlsəfi fikri ölkənin milli müstəqilliyini, suverenliyini və demokratik inkişafını türkçülük, islamçılıq və müasirliyin mənəvi prinsipləri ilə vəhdətdə görən xüsusi ideoloji-fəlsəfi cərəyanla səciyyələnirdi. . Hazırda müstəqil respublikamızın dövlət quruculuğu işlərinin həyata keçirilməsində onların ideoloji irsi, tarixi təcrübəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
  

19 - ^cu əsrin sonu, 20 - ^ci əsrin əvvəllərində şərqşünas-islamçı mühafizəkarlıq kimi müasirliyə-qərbçiliyə qarşı durmuşdu. Qərbdən gələn yeni dəyərləri qəbul etmək istəməyən mühafizəkarlar dövrün aktual problemlərinin həllini yalnız İslam-şəriət qanunlarında, avropalaşma yolunu dəstəkləyənlər isə Qərb mədəniyyətini mənimsəməkdə görürdülər. Axundovdan başlayaraq Qərb mədəniyyətini qəbul edənlər İslamı tam inkar etməsələr də, köklü islahatlara ehtiyac olduğunu vurğulayırdılar. Qərblilərin fikrincə, dəyişikliklər dinlə məhdudlaşmamalıdır; bütün sahələrdə ciddi islahatlar aparılmalıdır - məktəb, əlifba, dövlət və s.
İslamçılar-şərqşünaslar arasında daha ifrat olanlar ittifaqçılar, qərblilər arasında isə eyni mövqedən çıxış edənlər isə marksistlər idi. O dövrdə Azərbaycanda belə ifrat mövqe tutan qərblilərin, demək olar ki, əksəriyyəti başqa xalqların nümayəndələri idi, Azərbaycan mütəfəkkirləri radikal mövqelərdən qaçırdılar.

2.