Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Linqvistik tipologiya
135
раздел (bölmə, bölüşdürmə), разделение (bölmə, bölünmə), 
разделить (bölmək), раздельный (bölgü), надел (bölüb pay 
vermə), наделить (bölüb vermək), передел (yenidən bölmə), 
переделить (yenidən bölmək) kimi sözlərin tərkibində işlənir. 
Eyni zamanda, del kökünə kəsmək, bölmək mənasında fransız 
dilindəki delimitation (dövlət sərhədlərinin bölünməsi), ingilis 
dilindəki delta (çayın dənizə töküldüyü yerdə əmələ gələn (ay-
rılan) qollar, delimit (sərhəd bölgüsü), delimitation (xətt çəkmək 
(bölmək), çevrəsini cızmaq) sözlərinin tərkibində rast gəlmək 
olur. İngilis dilində və başqa dillərdə işlənən delta sözü mənşə-
cə yunan dilinə məxsusdur. Dil kökünün danışıq mənasındakı 
adekvatlarına da başqa-başqa dillərdə rast gəlmək olur. Rus di-
lində dil kökün tol adekvatına aşağıdakı kimi sözlərin tərkibində 
rast gəlmək olur: talk (məna, ağıllı söz, fikir), толкование (izah 
etmə, şərh etmə), толковать (şərh etmək, yazmaq), толковник 
(dilmanc), толмач (tərcüman, dilmanc), толково (aydın), 
потолковать (danışmaq, söhbət etmək) və s.
İngilis dilində dil kökünün tal adekvatı üzrə tale (nağıl, he-
kayə), talk (söhbət, danışıq, dialoq), talkative (çox danışmaq), 
talker (danışan), tel adekvatı üzrə tell (danışmaq, demək), teller 
(hekayəçi, təsvirçi), telling (hekayə), tell-tole (çoxdanışan, boş-
boğaz) kimi sözlər formalaşdırılıb işlədilir. Çin dilində dil mə-
nasında shetou sözü işlənir ki, buradakı tou hissəsi dil kökünün 
tol adekvatı ilə səsləşir. Baskların dilində isə çağırmaq (demək) 
mənasındakı dei sözünə təsadüf edilir. Xurrit-urartu dillərində isə 
demək mənasındakı tiw sözünün mövcudluğu aşkar edilmişdir.
Kəs kökü. Azərbaycan dilində kəs kökü və onun digər 
struktur variantları əsasında kəsməklə birbaşa və məcazi məna 
üzrə bir sıra derivatlar formalaşmışdır. Bunlara aid aşağıdakı 
nümunələri misal göstərmək olar: kəsik, kəsinti, kəsici, kəsər, 
kəsərli, kəsərsiz; qısa, qısaltmaq, qısqanc, küs, küsülü, küskün, 

---