Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Linqvistik tipologiya
145
fleksiya əlamətidir. Kökün fleksiyalaşmış variantında a saiti kə-
nara çıxan elementin izidir. Atılmaq sözündə isə, artıq, a sai-
ti sözün əvvəlinə keçməklə prefiks səciyyəsi daşımağa xidmət 
edir. Fleksiyalaşmış tl kökünün qədim mənbələrdə yerindən 
tərpətmək mənasındakı tal variantına da rast gəlmək olur: “Ol 
yükni talqıttı” (O yükü itələdi, yerindən tərpətdi, kənara atdı). 
Azərbaycan dilində tl kökünün daxili saitli tul variantı vardır. 
Bu variant üzrə tullamaq, tullanmaq, tullatmaq və s. kimi sözlər 
əmələ gəlmişdir. İtələ sözündəki təl kökü də tl birləşməli kökün 
bir variantından ibarətdir.
Rus dilində tal kökünün tal (tol) adekvatı üzrə толкать 
(itələmək), толкатель (təkan vermək), толкаться (itələnmək), 
толкач (itələyici), оттолкнуть (itələmək), оттолкнуться 
(geri itələmək), потолкать (bir neçə dəfə itələmək) və s. kimi 
sözlər əmələ gəlmişdir.
Azərbaycan dilindəki itələmək sözündə də tl kökünün təl va-
riantı işlənir. İ saiti isə söz əvvəlində prefiks funksiyasını yerinə 
yetirir.
Samit birləşməli köklərə büdrə, titrə, axsaq kimi sözlərin 
də tərkibində rast gəlmək olur. Büdrə və titrə sözlərinin kökünü 
təşkil edən dr və tr köklərindəki d-t samitləri öz keyfiyyətinə 
görə biri digərinin variantı kimidir. Bu variantlığı büdrə və titrə 
sözlərindəki məna yaxınlığında da görmək olar. Büdrəmək sözü-
nün kökündəki dr birləşməsini dur adekvatı ilə müqayisə etmək 
olar. Aqlütinativ quruluşa görə dur kökündən büdrə sözü yarat-
maq üçün durmamaq, dura bilməmək kimi variantları forma-
laşdırmaq lazım gələrdi. Ancaq tərkibdən saitin əvvələ çıxması 
ilə üstəlik buraya inkar elementi kimi d əlavə edilir və durma-
maq, dura bilməmək anlayışı büdrəmək formasında ifadə olunur. 
Büdrəmək sözündəki dr kökünün oxşar adekvatına rus dilindəki 
дрожание (titrəmə, əsmə, titrəyiş), дрожательный (titrəyişli, 

---