Mübariz yusifov m IL Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

M übariz  Yusifov

Nizaminin  əsərlərində  fars  ruhu  yoxdur.  Təsvir  olunan  bütün 

hadisələrdə,  hətta,  Azərbaycana  aidiyyatı  olmayan  yer  və 

şəxs  adlarında  Nizaminin  Azərbaycanlı  ruhu  vardır.  Nizami 

bu  əsərləri  farslar  üçün  yox,  başqa  millətlər üçün  yox,  məhz 

Azərbaycanlılar üçün  milli  bir  sərvət yaradıb  getmişdir.  Onun 

hər  bir  sətrində,  hər  cümləsində  Azərbaycançılıq  ruhu 

səslənir.

Nizaminin  əsərlərində  Azərbaycan  adı  bir  ölkə  adı  kimi 

qələmə  alınmış  olsa  da  etnik  bir  termin  kimi  Azərbaycanlı 

sözü  işlənmir.  Onun  işlətdiyi  türk  adı  Azərbaycanlı  mənası 

daşıyır.  Nizami  dövründə  türk  adı  türk  xalqlan  üçün  ümumi 

bir  termin  kimi  işlədilmişdir.  Ona  görə  də,  məsələn,  Çində 

yaşayan  türk  mənşəli  etnik  təbəqənin  uyğurlara,  qırğızlara, 

özbəklərə  və  s.  aidiyyətindən  asılı  olmayaraq Nizamidə  onlar 

«Çin  türkü»  adlanır.  Türk  xalqlarının  diferensiallaşdığı 

mərhələdən  sonra  isə  müəyyən  etnik  birləşmələr  öz  milli 

adlarını  bir-birindən  fərqləndirərək  özlərini  qazax,  qırğız, 

tatar,  qaraqalpaq,  tuva  və  s.  kimi  adlanlırmışlar.  Lev 

Qumilyov  türk  adı  və  türk  etnik  birləşməsi  haqqında  fikir­

lərini  belə ümumiləşdirir:  «Altay türkləri  tukyular (türkyutlar) 

mənşəcə  Qərb  hunlarından  törəmişlər.  Nəzərə  alsaq  ki,  Qərb 

hunları  468-ci  ildə  məhv  edilib,  türklər  isə  xalq  kimi,  artıq, 

545-ci  ildə  tarix  səhnəsinə  gəliblər,  onların  artım  sürətinə  və 

nəsillərin  bir-birini  izləməsinə  yalnız  heyrətlənmək  olar. 

Monqolustan  Altayının  ətəkləri  hunlardan  törəyən  və  türk 

dilində  danışan  tayfalarla  məskunlaşmışdı.  1500  il  ərzində 

«Türk»  sözü bir neçə  dəfə  mənasını  dəyişib.  Göründüyü kimi 

türk  adı  altında  V  əsrdə  knyaz  Aşinanm  birləşən,  VI-VIII 

əsrlərdə isə xalq kimi  formalaşan və türk dilində danışan ordu 

nəzərdə  tutulurdu.  Lakin  eyni  dildə  danışan  qonşu  xalqlar 

qətiyyən  türk  hesab  olunmurdu.  Ərəblər  dillərini  nəzərə  al­

madan  Orta  və  Mərkəzi  Asiyada  bütün  köçəri  tayfalan  türk 

adlandırırdılar.  Rəşidəddin,  ehtimal  ki,  dil  əlamətlərinə  görə 

türkləri  və  monqolları  fərqləndiridi.  İndiki  mərhələdə  isə 

«türk» etnoqrafiyası,  hətta,  mənşəyi  nəzərə almadan istisnasız 

olaraq linqvistik anlayışdır.  Çünki  bir sıra türkdilli xalqlar türk