Mübariz yusifov m IL Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

Nizamidə  azərbaycançılıq

dilini  qonşularla ünsiyyət prosesində  əxz  ediblər.  Türk  dilinin 

mənşəyi  və  özünü  «türk-türkyüt»  adlandıran  xalqın  meydana 

gəlməsi  tamamilə  fərqli  hadisələrdir.  İndi  türk  dilləri  adlanan 

dillər  ən  qədim  zamanlarda  meydana  gəlmişdi,  türkyüt  xalqı 

isə V əsrdə,  Altay və onun ətəkləri üçün səciyyəvi olan meşə- 

düzən  landşaftı  şəraitində  tayfaların  qarışması  nəticəsində 

yaranmışdı.  Gəlmələrin  yerli  əhali  ilə  qaynayıb-qanşması 

prosesi  o  qədər güclü  olmuşdu ki,  artıq,  yüz  il  sonra  546-cı  il­

də  onlar  qədim  türk  xalqı,  yaxud,  türkyüt  adlandırılan  vahidə 

çevrilmişdilər.  Türk  dili  mühitinin  özü  isə  həmin  dövrdə,  ar­

tıq,  Altaydan  qərbə  doğru  uzaqlara-quzların,  kanqlıqlann, 

yaxud peçeneqlərin,  qədim bolqarların və hunların yaşadıqlan 

ərazilərə yayılmışdı».1

Məsələ  burada  ondan  ibarət deyildir ki,  «türk»  adının  və 

«türk»  etnosunun  yaranması  tarixi  və  yayılması  arealı 

dəqiqləşdirilsin.  Bu  hələlik,  tarixşünaslıqda,  etnoqrafiya  və 

dilçilikdə  mübahisəli  qalan bir problemdir.  Dilçilərin  apardığı 

tədqiqatı  və təhlilləri tarixçilər,  etnoqraflar, onların qərarlarını 

isə  dilçilər  qənaətbəxş  hesab  etmirlər.  Tarixçilərin  və  etnoq- 

rafların  axtarışlarının  indiyə qədərki  nəticəsi  ilə əlaqədar olan 

qərarı  budur ki,  türkdilli  əhali  Azərbaycan ərazisinə  sonradan 

köçüb  gəlmiş  və  müxtəlif tayfaların  inteqrasiyası  Azərbaycan 

xalqını  əmələ  gətirmişdir.  Dilçilərin  tədqiqatında  müxtəlif 

türkdilli tayfaların Azərbaycan ərazisinə köçüb gəlməsi  istisna 

edilmir.  Ancaq  Azərbaycanlıların  şimallı-cənublu  indiki 

ərazidə  aborigen  olması  fikirinə  daha  artıq  əhəmiyyət  verilir. 

Hətta, belə bir ehtimal  da istisna edilmir ki, nə zamansa Azər­

baycan  ərazisindəki  əhalinin  şərqə  doğru,  sonradan  isə 

şərqdən  qərbə  doğru  axını  baş  vermişdir.  Bu  mübahisələrin 

həlli  və  dəqiqləşdirmələr  aparılması  çox  ciddi  tədqiqatlann 

işidir.  Ancaq  tarixi  həqiqət  öz  yerində  qalır.  Mümkündür  ki, 

türk  xalqlan  barədə  «türk»  termininin  işlədilməsindən  əvvəl 

bu  xalqlar vahid etnik birləşmə şəklində  yaşamış  və tamamilə 

başqa  bir  ad  daşımışlar.  Məsələn,  belə  bir  ehtimal  vardır  ki,

'  Lev Qumilyov. Qədim türklər. Bakı, «Gənclik», 

1993

  s.  33-34.

---