Mübariz yusifov m IL Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

Nizamidə  azərbaycançılıq

olunacağını  Nizami bəlkə  heç ağlına da gətirmirdi.  Onun üçün 

bu  gözəl,  lakin  nail  olmayan  bir  arzu,  bir  xəyal  idi.  Dövrün 

şəraiti,  ona  həyatı  bu  ideala  yaxınlaşdıran  yollan  belə  qeyd 

etməyə  imkan  vermirdi.  Ancaq  böyük  şairin  sonuncu 

poemasının  axmnda  belə  bir  mənzərənin  verilməsi  onu 

göstərir  ki,  Nizami  heç  bir  şeydən  qorxmadan  son  sözünü 

söyləmək,  dəhşətli  zülm və  əsarət dünyasına qarşı  azad bəşər 

cəmiyyətinin  harmonik  inkişaf  dünyasını  qoymaq  istəyir. 

Nizami  bu  xoşbəxt  ölkəni  Şimalda  tapmışdır!  Bu  fikir  bizi, 

böyük  sosializm  vətəninin  xoşbəxt  övaldarmı  çox  sevindirir. 

XII  əsrdən bizim həyatımıza tərəf görünməz əllər uzanır, bizi 

böyük  sənətkarla  əlaqələndirir.  Nizami  bizim  zamanımızda 

yaşamış  olsaydı-bizimlə  olardı-sözünü  qətiyyətlə  söyləməyə 

imkan verir!  Nizami  arzuları  həyata  keçirilmişdir,  bunun  üçün 

bəşəriyyətin  gözəl  gələcəyi  uğrunda  qorxmadan  həyatlarını 

vermiş «utopistlər» içində Nizamiyə də təşəkkür etməliyik».1

Nizaminin  XII  əsrdə  XX  əsrdəki  sovet  ittifaqını  görməsi 

və  onu  ideal  cəmiyyət  hesab  etməsi  barədə  Y.Bertelsin 

sadəlövlüklə  uydurduğu  fantaziyanın  əslində  Nizamiyə 

aidiyyəti  olmasa da  Nizami  həqiqətən,  öz  cəmiyyətində  müs­

təqil,  sərbəst,  azad  bir  dövlət  quruculuğunna  inanırdı. 

Qətiyyətlə  onu  demək  lazımdır  ki,  bu  arzu  Nizamidən  əvvəl 

də  mövcud  idi,  lakin  bu  arzu  Nizamidə  olduğu  kimi  bədii 

lövhələrlə canlandırıla bilməmişdi.

Nizaminin  ideal  cəmiyyət  arzularının  əsası  və  bünövrəsi 

«Qruran»dan gəlirdi.  Ona görə  onu  uydurma  saymaq olmazdı. 

Ancaq  bu  ideyaların gələcək,  qeyri-müəyyən bir zamanda hə­

yata  keçiriləcəyi  xəyalpərəstlik  deyildi.  Nizaminin  fikirlərini 

özündən  dörd  yüz  il  sonra  formalaşan  «Utopik  sosialistlərin» 

təməli  kimi  də  qiymətləndirmək  olar.  Utopik  cəmiyyət 

haqqında  fikirlər  Nizamidən  əvvəl  də  var  idi.  Utopik 

cəmiyyət  haqqındakı  fikirlərə  X  əsrin  görkəmli  Şərq  filosofu 

Fərabinin  (870-950)  «Xeyirxahlar şəhəri  əhalisinin görüşləri»

1 Y.Bertels.  Böyük Azərbaycan şairi Nizami.  «AAZM» Nəşriyyatı, Bakı,  1940, s.  123- 

124.

43 2 ^ *

---