Mübariz yusifov m IL Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

Nizamidə  azərbaycançılıq

azadlıq  Azərbaycan  üçün  arzu  idi,  Nizami  dövründə  də. 

Azadlıq  özü  bir arzu  idisə  xalq  nədən  azad  olmalı  idi?  Birinci 

növbədə başqa,  yad qüvvələrin təsirindən və təzyiqindən azad 

olmaq,  başqa  xalqların  adətlərinə,  dilinə,  onların  quraşdırıcı 

qayda  və  qadağanlarına  riayət  etmək  məcburiyyətindən,  bir 

sözlə,  ictimai  asılılıq əsarətindən azad  olmaq arzusu  idi.  Niza­

mi  bu  azadlıq  ideyalarına  xalqın  özünün  təbiətindən  gələn 

qanuni  bir  haqqı  kimi  baxırdı.  Bu  ideyaları  bədii  bər-bəzək 

içində  işıqlandırmaq  üçün  Nizaminin  özünün  də  təbii  və 

qanuni  haqqı var idi.  Bu haqq Nizamiyə insan azadlığını bəşər 

həyatı  üçün  vacib  yaratmış  ilahi  qüdrətindən  çatırdı.  Nizami 

analitik  təfəkkür  sahibi  olduğu  üçün  ilahi  kitab  olan  «Qurani 

kərim»ə  əsaslanırdı.  «Quran»da  insan  azadlığı  haqqında nazil 

olmuş  ayələr  bəşər  həyatının  asılılığını  istisna  edir.  Belə  ki, 

məsələn,  Allah  insanı  yaradıb,  onu  başqa canlılardan  fərqlən­

dirmək  üçün  şüur  verib.  Şüurun  təfəkkürə  çevrilməsi  və 

idrakın  ibtidaidən  aliyə  doğru  inkişaf prosesi  də  insana  aiddir. 

İnsana  şüur  ona  görə  verilib  ki,  insan  öz  cəmiyyətini  əxlaqi 

prinsiplər  üzərində  qura  bilsin,  cəmiyyətin  iradəediciliyində 

insanların  hüquq  və  azadlıqlarını  bərqərar  edə  bilsin.  Birinin 

haqqı  digəri  tərəfindən pozula  bilməsin.  İnsanlar uca  tannnin 

müqədəs  «Quran»dakı  göstərişi  ilə  ədalətli  cəmiyyət  yarada 

bilsin.  «Quran»da  insan  azadlığı  haqqındakı  ayələrdə  deyilir: 

«Həqiqətən,  biz  insanı  qarışıq  bir  nütfədən  yaratdıq.  Biz  onu 

imtahana  çəkəcəyik.  Biz  onu  eşidən,  görən  yaratdıq»;  «Biz 

ona  haqq  yolu  göstərdik.  İstər  (nemətlərimizdə)  minnətdar 

olsun,  istər nankor (bu onun öz işidir).  (İnsan,  76,  2,3).

Allahın insanı  sərbəst,  azad və müstəqil yaratması barədə 

başqa  ayələrdə  də  müvafiq  hökmlər  vardır:  «Biz  (Adəmə) 

dedik:  «Ey  Adəm,  sən  zövcənlə  (Həvva  ilə)  cənnətdə  qal  və 

hər ikiniz oradakı  meyvələrdən  istədiyiniz kimi  bol-bol  yeyin, 

yalnız  bu  ağaca  (buğdaya)  yaxın  gəlməyin.  Yoxsa  (özünüzə) 

zülm  edənlərdən  olarsınız».  (Lakin)  Şeytan  onları  azdırıb 

(buğdadan  yedizdirməklə  nemətlər  içində)  olduğu  yerdən 

uzaqlaşdırdı.  Biz  də  Adəmə,  Həvvaya  və  Şeytana):  «Bir  -  

birinizə  düşmən  kəsilərək  (buradan  kənar  olub  yer  üzünə)