Stokholm şəhəri. “Küknar ağacları” küçəsi. Nordic
Light Otel. Ağ otaq. Divarları tamamilə bəyaz rənglənmiş ağ
mebelli odada yeddi qadın iclas keçirirdi. Üzlərinə ağ niqab
salmış ağ geyimli qadınlar ayaq üstdə danışan gənc qızı
dinləyirdilər:
‐ Atam onun gəlişini gözləyirdi. Qurd ürəyi yeyən
gələcəyini e‐maillə qabaqcadan yazmışdı. Həmin gün kilsəyə
getmədi, məbədi gənc keşişlərə tapşırıb evdə qonağın gəlişini
gözlədi. Anama və mənə onu yalnız Elof çağırmağı, səhv
etməməyi
tapşırmışdı.
“İnternational
Alert”in
layihəsi
çərçivəsində ötən il kəndimizə gəldiyindən üzü yadda qala
bilərdi. Elof yorğun‐arğın gəldi, yemək yeyib yerə girdi. Atam
onu alatoranda oyatdı. Elof, atam və mən, atam ingiliscə
bilmədiyindən başqa adamların yanında onlara tərcüməçilik
edəcəkdim, “Niva”ya oturub Gorus yolunu tutduq. Kənddən
çıxanda atam həm yola körpü salmaq, həm də yolu ona başa
salmaq istədi:
203
‐ Ara, çətini Gorusa çatanacandır. Gorusdan Berdzora
gedən yol Tsitsernavank kəndinin yaxınlığından keçir.
‐ Berdzorda, Tsitsernavankda nə işim var, keşiş baba?
Mən Laçına gedirəm, “Ağ oğlan” kilsəsinə.
‐ Ara, səni çox istəyirəm, qurd ürəyi yemisən, eynən
Babansan, mən də Səhl Sumbatın torunuyam. Səni keçi
qiymətinə sataram, ara, denən görüm, Berdzor...
Zəhmi atamı basdı.
Çaya düşdük. Bizdən aralanıb çay yuxarı getdi. Nə
fikirləşdiyini, nə edəcəyini bilmirdik. Onu səsləmədik. Atam
yerdən əlinə xırda daş götürüb o taya atdı. Qolunu
sınayırdımı,
cavanlığını
yada
salırdımı,
pərtliyini
qolazlayırdımı, başımı yormadım. Çayın kökünü yuduğu
ağacdan qurumuş bir şax qopardıb qıjıltını döyəclədim. Elof
uzaqlaşmışdı. Dizini çırmalayırdı. Göyərmiş çay daşını
sığallayıb suya girdi. Suyu yardıqca günəşin qabağını kəsmiş
buludlar parçalanırdı. Günəş çayın üzünə axan göz yaşına
dönürdü. O, ağlayırdı. Əlimi sallayıb dağların arasından
gözümə
şığıyan
çayın
qıjıltısına
qatışmış
hıçqırığı
dayandırmaq istəyirdim. Elof hər iki ovcuyla çayın
coşğunluğunu, tələskənliyini havada parıldadırdı. Ayağını
suya qoyub alqış edirdi aydınlığa.
Zəhmini yumuşdu. Gözlərində işığa uzanan bir sevgi
vardı. Zabux çayının sol tayındakı Tsitsernavank kilsəsində
onun gözünə nur başdakı əlçatmaz pəncərədən gəlirdi, bəlkə
də pəncərədə ağappaq vərəqə dönmüş işıq onun gözlərindəki
səmimiyyətə ayna tuturdu. Kimiydi o? Mənim gözlədiyim ağ
atlı oğlanmı, yoxsa adını o kilsəyə vermiş ağ oğlanmı? Gəlişi
ilə hər şeyi dəyişmişdi, suların sinəsindən itələdəyi daşların
başını sığallamışdı, aydınlığı alqışlamışdı, ərkəsöyün çayı
kövrəltmişdi, basdaladığımız torpağın tərs üzünü atama
göstərmişdi, bir kilsə qalmışdı, onun da xaçını sinəsinə
çəkirdi. Yox, dünya bu qədər sevgiyə tab gətirməzdi, ya o
204
içindəki Tanrıya bir şey qurban verməliydi, ya da içindəki
Tanrı ona. Möcüzə baş verəcəkdi, mütləq baş verəcəkdi. Onun
əllərini yana açıb gərnəşməkdən özünü saxlaya bilməməsi göz
görə‐gərə çarmıxa dönməsiydi, bu dəqiqə ruhunun o
çarmıxdan ayrılacağını, məbədin əlçatmaz pəncərəsindəki
işığa qovuşacağını gözləyirdim. Mat qalmışdım, onun
ruhunun əlçatmaz pəncərədən necə çıxmasını görməkdən
başqa əlimdən heç nə gəlməzdi. Gözüm işığa düşmüşdü, qəfil
pəncərədə görünən əl boyda qaranlığın ona çarpılması
dəqiqələrcə qaşlarımın altında donub qaldı.
Kilsənin içində bir qaranquş uçurdu. O qaranquş hər
iki xalqın ortaq inancıydı. Rəvayətə görə, kilsənin tikildiyi
yerdə rahiblər qazan asıb, məclis qurublarmış. Qazana
qaranquş düşür. Təbləri yeməyi çəkməyən rahiblər qazanı
aşırırlar. Qabdan ilan çıxır. Zəhərlənməkdən qurtulmuş
rahiblər qaranquşu ehtiramla basdırır və ona tapınaq tikirlər.
Biz “Qaranquş məbədi”ndəydik.
Qaranquş
ölənləri
başına
yığmışdı.
Qədim
qəbiristanlıqda hər növ məzar vardı‐ at və qoç heykəllər,
xaçdaşlar, sandıqlar... Atam maşındakı səhvini düzəltmək
istədi:
‐ Hamını torpaq birləşdirir ara, bütpərəstini də,
lütpərəstini də.
Axtardığını sandıqda tapdı. Sandığın sağ yanına əl‐ələ
tutmuş qadın və kişi şəkilləri oyulmuşdu. Baxırsan,‐ atama
dedi‐ ikisinə bir ağız çəkiblər.
‐ İki nəfərə bir ağız, ağız birliyi, söz birliyi, əhd,
peyman, ilqar, sülh... Nə olsun?‐ atam qəbirə məna verə
bilmədi.
‐ Yox, dəqiq budur!‐ inamla danışdı.
‐ Özünə inanmağın yaxşı cəhətdir, amma biz gərək vaxt
itirməyək.
205
‐ Vaxt nisbi şeydir, ona bənd olma, sən bura bax,
görürsən, kilsədə sütuna oyulmuş naxışla sandığımızın
haşiyəsi eynidir? Əlimizdən tutmağa dilli‐dilavər bir oğul
lazımdır indi.
‐ Hardan gətirim sənə bir laçınlı???
‐ Laçınlı yoxsa berdzorlu?
‐ Sən qabaqlar Berdzorda olmusan?‐ atam atmacanın
altından çıxdı.
‐ Laçında olmamışam, Qarıqışlaq kəndindən əsgərim
varıiydı. O kənd çoxmu uzaqdır?
‐ Yox, yaxındadır, üç‐dörd kənd o tərəfdədir.
‐ Ona nə ad qoymusunuz?
‐ Hələ fikirləşirik...
‐ Keşişcan, Qarıqışlaqdan köçkün düşmüş dostumun
toyuna gedəndə mənə bir mağara haqqında danışmışdılar.
Demişdilər kəndimizin başının üstündə “Ağzıbir” var. O
kahada daşdan taxt və pəncərə yonulub. İki adama bir ağız
çəkilməsi bəlkə bizi o kahaya yollamaq üçündür?
****
Bura Temirin bulağıdır, o özünü çəkıb dağın başına
qoyan Çinar qayadır, çayın zilə qalxmağının qabağını alan
Hacılar
yalıdır,
yandırılmış
bina
istifadəyə
veriləsi
məktəbiymiş, hə, ora da Göy düzdür‐ “Babalı” Muxtarın bağı!
Toydan o gələn gəldim, soraq tutmadım qoruqçudan...
Görəsən, dururmu? Ölübsə də, qalıbsa da sərinlədəcəm kişini,
onun ağzıyla qurudacam Temirin bulağını.
Qayane sudan gələn axçilərdən kəndin yaxınlığında bir
ağızlı kaha olub‐olmamasını soruşdu. Sənəklərini çəkdilər.
Keşiş mənimlə məzələndi:
‐ Qəribə ad qoymağınız var, ara, hansı kahanın iki ağzı
olur? Sözə bax, “yuxarı tərəflər”... İndi yuxarı tüpürəcəm bığ
206
olacaq, aşağı tüpürəcəm saqqal, sonra da gəl Babanın əlində
sağ qal...
Keşiş qarnımı cırdı.
‐ Hələ konsert qabaqdadır, gedək kluba‐ keşiş məni
təmiz dolamışdı.
Qabırğaları qalmış kəndin arada‐bərədə his iyi verən
evlərində Gəncədən, Şəmkirdən, Şamaxıdan didərgin düşmüş
ermənilər məskunlaşmışdılar. Klub hələ də kino verirdi,
işğaldan
sonrakı
səhnə
tamaşaçıların
xahişi
ilə
dondurulmuşdu.
‐Bu dəqiqə bu kəndi ən yaxşı tanıyan budur, tanış ol,
kənddə ən savadlı adamdır‐ keşiş Leninin heykəlini
çimdiklədi:
‐ Bizim Artsax qaziləri çox istədiklərindən başına daraq
vurdular, kəlləsinə dəyən dəqiqə keçəli deşildi, savad
qıcqıranda çıxmağa yer axtarır...
Keşiş heykəldən soruşdu:
‐ Yoldaş Lenin, bilsən ancaq sən biləcəksən, bu
yanlarda səndən başqa kimin bir ağzı var?
‐ Lenin yoldaş ağzını açsa, vay sənin halına!‐ dinsizin
ruhaniyə verəcəyi cavabı mədəni şəkildə keşişin qabağına
qoydum.
Qayane uzaqdakı qaraltını göstərdi. Keşış qızıyla fəxr
elədi:
‐ Əhsən Qayaneye, ağzını açmasa, Leninin başına
oturan quşu ağzımla tutacaqdım.
Yarıyolda qaldıq. Selin gətirdiyi daşlar dərəni
bağlamışdı. Kahaya piyada qalxdıq. Çöldə ortası oyulmuş
nəhəng daş vardı. “Babalı” Muxtarın söz açdığı dəyirmandaşı
olmalıydı. Təbii şərait buralarda külək və ya su dəyirmanı
işləməsinə əl vermirdi. Daş göydən düşmüşdü. Göydən
düşənə ağız açmışdılar. Kahanın baş tərəfdə taxt cilalanmışdı,
taxtın sağ və sol yanlarında, babalı Muxtarın boynuna, vəzir‐
207
vəkilə oturacaq düzəldilmişdi. İki pəncərəsi vardı. Kahada nə
şah oturmuşdu, nə vəzir. “Ağzıbir” qədim tapınaq idi. Burada
qurbanlar kəsilər, diləklər dilənərmiş. Dəyirman daşına
çıxdım. Dünyanın göbəyindən ətrafa baxdım. Meşəliyin
ortasından dik qalxan ağ, sıldırım qayalıq məni ovsunladı.
‐ Ora haradır?
‐ Gavur qalası!
‐ Kafir kimdir?
‐ Kim olacaq, mən deyiləm, sən deyilsən, yəqin
skandinaviyalılardır!
‐ Üstümü unlu bilib, məni dəyirmançı bilmə, keşiş!‐
əlimlə çiyinlərimi təmizləyib ona gözünü döydürdüm.
Kahadan nəfəs dərib Ağ qayaya yollandıq. Qalaya bircə
dar cığır çıxırdı. Tək adam tutan o cığırla yuxarı qalxan
piyadanı qaladan atılan ox, daş, kötük şil‐küt edərdi, azuqə
qurtarmasa, almaq olmazdı qalanı, hər oğulun dizinə görə
deyildi.
Keşiş
əldən
düşmüşdü.
Şalvarında
taqət
qalmadığından qalxa bilmədi. Qayanenin qabağına düşdüm.
Cığırı zirinc, həmərsün, moruq kolları basmışdı. Kol‐
kos üz‐gözümü, əllərimi cırmışdı, cinsim yırtılmışdı.
Qayanenin donu cırıq‐cırıq idi. Cığırı qalxanda ətəyini
qaldırır, tikan baldırlarını qanadırdı. Bəzən əllərindən, yaxud
belindən tuturdum...
***
O zaman ağrılarını unudurdu. Tellərini bərkitdiyi
sancağı yolda salmışdı, saçı dağılmışdı. O, Qayaneni belə
görəndə “əsl cadugərsən” dedi. Dağılmış uzun saçları, yuxarı
dartdığı donu, açılan sinəsi, çılpaq qolları, öpülməmiş
dodaqları, kişi əli dəyəndə bədənini bürüyən ehtiras, qan və
toz‐torpaq içində cadugərə bənzəyirdi Qayane. Elof getdikcə
ovsuna düşürdü. Ağ qayanın başına çatanda çevrilib əlini qıza
208
uzatdı. Cadugərin döşləri qalxıb‐yenirdi. Baxışlarını yuxarı
qaldırıb biləyindən yapışdı:
‐
Qurban sənə!..
‐
“Sən... ”‐ Elof onun dilini yeyirdi.
Aşağıda işğal olunmuş torpaqlar, dağlar, çaylar vardı...
Aşağıda köçmüş ellər, talan edilmiş yurdlar, boş qalmış
yuvalar vardı... Aşağıda ata vardı, qorxu vardı, yuxu vardı...
Aşağıda buludlar yaranırdı. Buludların üzərində Elofun
sinəsinə bir erməni qız sıxılıb “canım sənə qurban” deyirdi.
Yumruqlarını ovcuna sıxmışdı, canını dişinə sıxmışdı, o
qayanın təpəsində sıxılası daha nə vardı?
Əli qoynuna necə girdi, sinəsini necə gözəl sıxdısa,
Qayane bildiyi bütün dilləri, bütün sözləri bir anlıq unutdu:
“ah...” Bütün dilləri, bütün sözləri bir anlıq unudanda
Qayanenin canından qopan “ah” qadının ən şiddətli həzzini
və ən dərin iztirabını eyni güclə ifadə edə bilən tək nida idi, o
nidanı son min ildə qarğış eşitmiş dağlar‐daşlar birdən‐birə
düz başa düşmədi, geri qaytardı, silkələndi... İş‐işdən
keçmişdi. Qayanenin qızlığından qan damcıları qalmışdı.
‐ Sən burada olmusan?
‐ Olmuşam!
‐ Kiminlə?
‐ Səninlə!
‐ Mənimlə?
‐ Yadına gəlmir?
‐ Yoo...
‐ Atam səni köməyə çağırmışdı ha...
‐ Atan kimdir?
‐ Knyaz II Vasaq...
‐ Bu dili sənə kim öyrədib? Keşiş? Yepiskop?
‐ Yox, onlar öyrətməyiblər...
‐ Bəs haradan bilirsən?
‐ Bilmirəm...
209
‐ Necə bilmirsən, xalis danışırsan...
‐ Bilmirəm, əlini uzadanda hiss elədim ki, məni bir dəfə
xilas etmisən!
‐ Mən səni harada xilas eləmişəm?
‐ Bataqlıqda...
‐ Hansı bataqlıqda?
‐ Bizi təqib edirdilər, bataqlığa qaçmışdıq. Ətraf
meşəlik idi, üfunətdən nəfəs ala bilmirdik, bayquşlar da
ulamaqdan qorxurdu o gecə. Göz‐gözü görmürdü. Ayağım
batdı. Mən getdim. Qorxudan dilim tutulmuşdu, qışqıra
bilmirdim, yaxına gəlsən, sənin də ayağın gedəcəkdi,
qorxmadın, əlindən yapışanda “qurban sənə” dedim.
‐ Nə deyim, bəlkə də səni çıxartmaq yox, batmaq
istəmişəm o gecə...
‐
Yox,
batmaq
istəmirdin,
çatmaq
istəyirdin,
alçaldılmışları yüksəltmək arzuna qovuşmaq istəyirdin, vaxt
udmaq, güc toplamaq, qayıtmaq niyyətində idin. Sən
qayıtmağa gedirdin.
‐ Başqa nə xatırlayırsan?
‐ Sənə namə gətirən adamı öldürməyini. Anan və
qardaşın dedi ki, nahaq öldürdün onu. Birini sağ buraxdın,
amma salamat yerini qoymadın, söyüb‐buladın, sənə məktub
yazan oğlundan imtina etdin, anasına fahişə dedin.
‐ Kimiydi anası? Cavidanın arvadımı?
‐ Yox, o deyildi, Banu qabaqca ölmüşdü.
‐ Bəs kim idi?
‐ Onun anası sənin əsirin olmuşdu, götürüb özünə
arvad eləmişdin. Anan həmişə deyərdi ki, ondan sənə haray
olmaz.
‐ Anamı və qardaşımı necə xatırlayırsan?
‐ Gözümün qabağına gəlirlər. Təkgöz bir qarıydı anan,
firiştə idi.
‐ Firiştə?
210
‐ Hə, firiştəydi, ərəblər deyirdilər fitnəni o ifritə salıb.
‐ Bəs qardaşım?
‐ Bir qarından çıxmışdınız, sənin kimi qorxmazıydı,
amma ciddilikdə sənə oxşamamışdı, lağlağıydı, yatanda da
gülərdi, başı Bağdadda körpüdən asılanda da dişləri
ağarırmış. Sənin qardaşından çox istədiyin adam varıydı.
‐ Kimiydi?
‐ Azin! Son döyüşdə öldü. Onun ölüm xəbərini
eşidəndə qardaşına vəsiyyət elədin ki, xürrəmlərə de, bir də
dünyaya gələndə adımı Azin qoysunlar.
‐ Qardaşım vəsiyyətimi xürrəmlərə necə çatdırdı?
‐ Lağlağıya salıb bir dehqana salam göndərdi.
‐ Dehqan kim idi?
‐ Tarkanın atası.
‐ O indi haradadır?
‐ Baş Bəyin kəfənini qoruyur!
‐ Goru varıydımı, kəfəni də ola?
***
Ölülər xəcalətindən yerə girmişdi, ağzıgünə qalan otlar
dizəcən
uzanmışdı.
Ağ
qayanın
şərqindəki
qədim
qəbiristanlıqda Qayane basdırıldığı məzarı xəlvətcə Elofa işarə
etdi. Elof abidənin şəbəkəsini keşişə göstərib “bu olacaq” dedi.
Keşiş xaçdaşı duzdan betər yaladı.
‐ Ara, xəzinəni ara, eş goru, görək nə çıxır!
‐ Yox, olmaz, qəbri açmaq olmaz. Bu iş burada bitər!
Məzar açılsa, yatanın ruhu bir də qayıtmaz dünyaya.
‐ Əşi, sən nə qoyub, nə axtarırsan, qayıtmır
cəhənnəmdən qayıtmasın, gordan qayıtmasın, özün fikirləş,
ara, Səhl Sumbat Afşinə xəbər göndərdi, ov adıyla Babanı ələ
verməyə apardı. Buzbar, Əbu Səid, Sacın dəstələri Baş Bəyi
araya aldılar. Əmr etdilər: “atdan düş!” Baban Buzbardan
soruşdu:
211
‐ Siz kimsiniz?
Buzbar Afşinin sərkərdələrindən olduğunu dedi. Baban
əlindəki qızılquşu havaya buraxdı, onun pərvazlanmasına,
göy üzündə süzməsinə baxdı, atdan düşdü. Səhl Sumbatın
sifətinə tüpürdü:
‐ Sən məni çox ucuz satdın, istəsəydin, özümü səndən
daha baha qiymətə alardım.
Babam tələsdiyini onda anladı. Başına‐dizinə döydü.
Babanın öz xəzinəsini Bəzdən ayrı yerdə gizlədəcəyini ağlına
gətirməmişdi. Yadına düşdü ki, Baban onun çobanından satın
aldığı qoyunun pulunu artıqlaması ilə ödəyib. Xoruzun
quyruğunu babam onda gördü, Baban pula pul demirdi,
Bizansa getməyə, orada bəy kefində dolanmağa, qayıdıb
qoşun toplamağa, qala tikməyə parası vardı. Arvadlarını
Afşinin düşərgəsindən qaçırtmağa verdiyi pullar kisəsinin
dibindəkilər deyilmiş. Babam Babandan aldığı o pulların,
bəxşişlərin yarısını Afşinin hərəm ağasına vermiş, onun əsir
qız‐gəlinlərinin çoxunu azad eləmişdi. Baban Sirounu‐ II
Vasağın qızını dərhal dədəsinin xarabasına göndərmişdi,
babamın boğazı əldə qalmışdı‐ Afşin Samirəyə qayıtmağa
hazırlaşanda onu öldürmək istəmişdi.
‐ Səhldən çıxmaz iş, nə yaxşı Sirounun qəsrini
yağmalamadı?
‐ Ortada Feofob vardı, Bizansda hörmət‐izzət sahibiydi,
Ağ qayanı Siroundan alsa, Konstantinopol ipini kəsərdi,
bədəbəddə imperatora sığınmağa əl yeri saxlayırdı. Feofob
kükürd küpünü göndərəndə babamın iştahı şirəyə batmış
dişinin altından sıçradı, damağı qanıxmışdı, qandallayıb
babanın buynuzlarının altından keçirməsəydilər mütləq tapıb
yeyər, üstündən də su içərdi, nə bilmişdin, babamın babana
borcu yoxdur ki, küpünə qaravul çəkə? Ölmüşdü Xankişi!
Xəzinənin yerini bilmirik, yerini. Mən ölü, sən diri, kələfin ucu
külçələrə gedib çıxacaq, qaz bu qəbri!
212
Elofu inad edir, keşiş onun damarını yumşaltmağa
çalışırdı. Babanın törəməsi iki ayağını bir başmağa dirəmişdi.
Daşı ətəyindən töksə, Xorenyan qayıdıb, həm maşına baxar,
həm də yemək‐içmək və külüng gətirərdi‐ goru qazmağa əlləri
boşuydu. Yüz fikir bir borcu ödəmirdi. Ona hədə‐qorxu kar
eləməzdi, qaş qayırdığı yerdə göz tökərdi. Sirounu qızıla
tutmamışdılar, uzaqbaşı xəndəkdən xəzinənin yolunu
göstərəcək bir işarə çıxacaqdı, o işarənin Berdzordakı yol
göstəricilərindən fərqini Elofun varlığı və xəzinəni tapmaq
istəyi yaradırdı. O da bildiyindən qalmırdı. Vasağın qızını
bəxtəvərçilik basmışdı, Baban doşab almışdı, bal çıxmışdı,
sürmə olmuş sümüklər lələ qiymət oxuyurdu. Qızına baxdı.
Cındırından cin ürkürdü, əyin‐başı cırılmışdı, hər yeri
çöldəydi. O gələnə qədər yeyərdi Babanın başını. Qızına
ermənicə “mən maşına tərəf gedirəm, bunu razı sal” dedi,
cavabı xaçdaşın dalından, atasının səsiylə eşitdi:
‐ Sən həmişə zırrama olmusan!
Keşiş səksəndi. Yepiskopun əlindəki daş yanındakı
dazbaş dığanın qoltuğundan sallanan “Kalaşnikov”dan çox
gözünü qorxutdu. Elofun dünya vecinə deyildi. Süzən
qızılquşlara baxırdı.
‐Ona denən qazsın!‐ Qayaneyə kaftar əmr elədi.
Yepiskop
əmri
oğluna
türkcə
verdirməməklə
əliavtomatlını Elofun milliyətindən duyuq salmaq istəmirdi.
Qayane babasının əmrini tərcümə etdi. Elof yepiskopa
kankanlığa lazım olduğunu başa düşdü. Saymazyana dazbaş
dığanın tulladığı əsgər belini ayağıyla külüngə sarı itələdi.
Dazbaş dığa avtomatı ayağa verib yepiskopa baxdı.
Yepiskop əlindəki daşı xaçdaşın ortasına çırpdı:
‐ Küçüyə denən ayağa dursun!
Qayane ingiliscə:
‐ Hansı küçüyə?‐ soruşaraq dazbaşın ingiliscə
bilmədiyinə arxayın oldu. Elofa sakit‐sakit başa saldı:
213
‐ Dur, qaz, qəbir boşdur! Mən evin tək qızıyam,
burnum qanasa nəslini kəsərlər o dazbaşın. Onu qəzəbləndir
və yaxına gətirməyə çalış, mən boynuna atılanda avtomatı
əlindən al!
Elof külüngü götürdü. Külüng torpaqdan Elofun
gözlədiyi səsi çıxartmadı. Dazbaş dığa dala qatlandı.
Xorenyan lüləsinə səsboğucu taxılmış silahını Elofun qabağına
tulladı:
‐ Qazmaq istəmirsənsə, qazma!
Yepiskop ürəyini soyutmağa söz tapmırdı. Ot yolurdu.
Oğlu bic‐bic Elofa baxırdı. Onu tələyə salmaq istəmişdi,
tapançanı verib, avtomat götürmüşdü. Dığanı “uf” demədən
öldürən gözünü qırpmadan darağı dədəsinin də qarnına
boşaldardı. Elof şirəyə gəlmədi. Keşişin ağlının indiki
məqamda iti işlədiyini başa düşürdü, eyni zamanda,
yepiskopun xəfiflədiyinə də inanmırdı. İşlərin bu yerə gəlib
çıxacağını hesablamamışdılarsa, yaxud kələyi ata‐bala birlikdə
qurmamışdılarsa, yepiskopa silah çəkdirən nə isə olmuşdu,
keşişin Elofu lazımsız edən hadisədən xəbəri yoxuydu. Əlini
saxlamadı. Külünglə yeri yumşadır, daşları çıxardır, bellə
torpağı kənara atırdı.
Keşiş umsuq olmuşdu. Məzardan qara muncuq da
çıxmamışdı. Yepiskop tərs‐tərs oğluna baxırdı. Elof onların
arasında gedən söhbəti başa düşmürdü, öz dillərində
danışırdılar:
‐ Dəlləkliyə gedib pülüksüz qayıdandan aldığımız
kriptoqramı oxudum. Alban əlifbası ilə, kilit dilində
yazılmışdı.
‐ Hansı dildə???
‐ Hər yola əl atıblar köpəkuşağı, Kilit Ordubadda
balaca kənddir, dillərini iki yüz adam bilə, ya bilməyə. Sirr
qorumaq asan gəlməsin sənə.
‐ Nə yazılmışdı?
214
‐ Yazılmışdı ki, səfeh oğulun boynunu yerə soxum!
Xorenyan cavab qaytarmadı.
‐ Babanı burada basdırıblar, zırrama, Babanı!
‐ Babamı? Hansı babamı?
‐ Babanı yox, Babanı! Onun babasını! Sürsümüyünü də
yox, qılınc‐qalxanını.
Keşiş məsələni anladı. Xürrəmlər gorsuz adamın
canlanmayacağına inandıqlarından Babana kenatof qəbir
düzəltmiş, qalxanını, qılıncını, dirsəkliyini, zirehini, atının
üzəngisini dəfn etmişdilər.
‐ Bu gədə bizə lazım deyil daha!
‐ Niyə?
‐ Yaraq‐yurağın yanına tısbağa çanağı da basdırıblar. O
çanağa Babanın möhürünün yeri həkk olunub.
Qayanenin ürəyi düşdü. Tısbağa çanağına xəritə
çəkdirdiyini xatırlayırdı, möhürün yeri isə yadına gəlmirdi.
‐ Tutaq ki, çanağı tapdıq, möhürü saxlayana nə
verəcəyik?
‐ Möhür sənin arvadındadır!
‐ Tsitsernavanklı Asyada??? Ola bilməz!
‐Az sorğu‐sual elə, biqeyrəti görəndə ətim ürpəşir,
başını ək, tez rədd elə onu gözümün qabağından, ASALA
başına pul qoyub.
Keşiş sağ əlini yerə basıb qalxmaq istədi, ağzını
doldurub açdı, açdığını yuma bilmədi. Qan keşişi boğdu.
Özünü oğluna atan yepiskop səndələyib yıxıldı. Qayane
qışqırdı. Ora‐bura baxdı. Elofun tükü də tərpənmirdi. Ölülər
qorxusundan yerə girmişdi, ağzıgünə qalan otlar dizəcən
uzanmışdı. Keşişi ilan vurmuşdu.
‐ Baban mənə yaxşı olmuşdu!‐ Qayane yerdə zarıyan
babasına dedi‐ təkcə ərlik eləmədi mənə, atamdan,
qardaşımdan irəli oldu!
215
Yepiskop onu didmək istədi. Donu əlinə gəldi. Qayane
Elofu Baş Bəyin kenatof məzarına dartdı: ”Bu xaçdaş sənindir,
Elof!”
Elof bazalt daşdan kəsilmiş xaçdaşa baxdı. Xaç
ortasınacan torpağa batmışdı. Üst‐başını sarı mamır basmışdı.
Əbədiyyəti əks etdirən günəş simvolunu mamırdan təmizlədi.
‐ Niyə soruşmursan hanı sənin Sirounun?
‐ Hanı Sirounum???
‐ “Sari siroun yar.... “‐ Qayane həzin bir erməni
nəğməsi oxudu.
Dostları ilə paylaş: |