Mühazirə Elmi tədqiqatın əsas məqsədləri. Fənnin vəzifələri, tarixi və

Faktların toplanması 
İstənilən  elmi-tədqiqat  işi  faktların  yığılması,  sistemləşdirilməsi  və 
ümumiləşdirilməsindən başlayır. Əsasən həqiqət və elmi faktlar fərqlənir. 
Həqiqət  faktları  -  bu  baş  verən  və  ya  artıq  baş  vermiş  hadisələrdir.  Elmi 
faktlar  isə  tədqiqatçı  tərəfindən  empirik  mühakimələr  əsasında  yoxlanmış, 
düşünülmüş  və  elmi  dildə  qeyd  olunmuş  faktlardır.  Digər  sözlə  faktlar  elmi 
biliyin məntiqi strukturunun tərkib hissəsi olduqda ona elmi faktlar deyilir. Lyu 
de  Broyl  yazırdı  ki,  “eksperimentin  nəticəsi  sadəcə  qeyd  olunmuş  faktlardan 

---

 
 
ibarət  deyil.  Bu  nəticədə  həmişə  müəyyən  qədər  nəzəri  əsaslara  söykənən 
izaha  ehtiyac  var”  [9,  10].  Elmi-tədqiqatın  empirik  mərhələsində  bir-birindən 
xarakterik fərqlənən məsələlər həll olunur. 
Birinci  mərhələdə  faktların  əldə  olunmasına  cəhd  edilir.  Bütün  faktların 
başlanğıcı  real  həqiqətlərdir:  tarixi  hadisələr,  şəxsiyyətlərin  və  xalqların 
fəaliyyət göstəriciləri, həmçinin təbii hadisələr və proseslər. Tədqiqatçı heç də 
həmişə  hadisə  və  proseslərlə  bağlı  ilkin  faktlarla  işləmək  imkanına  malik 
olmur. Bu, çox vaxt zaman və məkan amilləri ilə bağlıdır. Ona görə də, elmdə 
bir çox hallarda ikinci və ya üçüncü dərəcəli faktlarla işləyirlər. Müxtəlif yol və 
üsullardan  istifadə  etməklə  tədqiqatçı  faktları  toplayır,  seçir  və  bununla  işin 
sonrakı mərhələləri üçün baza yaradır. 
Empirik  tədqiqatın  ikinci  mərhələsi  toplanmış  faktların  ilkin  emalı  və 
qiymətləndirilməsi ilə məşğul olur. Bu mərhələdə artıq düşündürücü işə qədəm 
qoyulur. Tədqiqatçı nəyin fakt olması, nəyin isə sadəcə fikir olmasına aydınlıq 
gətirməyə  çalışır.  O,  elmin  nəzəri  əsaslarına,  qanun  və  kateqoriyalarına 
əsaslanaraq  faktların  məzmununu  təyin  edir,  onlar  arasındakı  əlaqəni 
aydınlaşdırır, xassələrinin vacibliyinə və aktualllığına görə onları qruplaşdırır. 
Nəzəri  mərhələdə  tədqiqatçı  faktların  dərin  analizi  ilə  məşğul  olur.  Burada 
araşdırılan  hadisənin  məzmunu  izah  edilir,  qanunlar  üzə  çıxarılır  və  formulə 
edilir.  Növbəti  addımda  hadisənin  və  ya  prosesin  gələcək  gedişatı 
proqnozlaşdırılır  və  bunun  əsasında  müxtəlif  proses  və  hadisələrin  praktiki 
idarə edilməsi üçün prinsipial göstərişlər işlənir. Ancaq faktların sinifləşdirilməsi 
hələ  də  elmi  elm  etmir.  Bu  o  vaxt  baş  verir  ki,  o  faktın  yaranmasını  izah  və 
proqnoz edərək, praktiki fəaliyyətini insanlara yönəltsin. 
Elmi  problemin  qoyulması,  tədqiqatın  empirik  və  nəzəri  mərhələləri 
arasında birləşdirici bənd rolunu oynayır.