Mühazirə Elmi tədqiqatın əsas məqsədləri. Fənnin vəzifələri, tarixi və

Cədvəl 6.1. Nitqin hazırlanmasının 5 klassik 
mərhələsi [28]. 
Fazalar  Adları (latn dilində) 
Məzmunu 
1 
İnventio 
Fərziyyələrin tapılması 
2 
Dispositio 
Fərziyyələrin 
strukturlaşdırılması 
3 
Elocutio 
Fərziyyələrin şifahi 
təsviri 
4 
Memoria 
Nitqin yaddaşa 
köçürülməsi 
5 
Actio 
Nitqin söylənməsi, 
təqdim olunması 
 

---

 
 
Yalnız  sonralar,  XX  əsrdə  ritorika  Avropada  yenidən  gündəmə  gəlir. 
Ritorikanın  Avropada  baş  verən  inkişafı  Amerika  Birləşmiş  Ştatlarından  yan 
keçir. Amerika ritorikası XVIII əsrdə amerika məktəblərinə böyük təsir göstərir. 
XIX  əsrdə  amerika  Universitetlərində  ritorika  üzrə  təhsil  böyük  dəyişikliyə 
məruz qalır. 
Çağdaş  dövrdə  sosial  kommunikasiyanın  müxtəlif  sferaları  arasında  elə  də 
böyük  fərq  qalmayıb.  Ənənəvi  ritorikanın  tərkib  hissəsi  olan  siyasi,  hüquqi, 
bayram  və  dini  çıxışlara  yeniləri-akademik,  iş  və  publisistik  ritoriklar  da  daxil 
olur. Hal hazırda nə qədər kommunikasiya növləri mövcuddursa, bir o qədər 
də  ritorika  növləri  hökm  sürür.  Hər  bir  dövrdə  ictimai  şüura  təsir  edənlər 
arasında nitq kommunikasiyası dominantlıq edir. Ona görə də, onları öyrənən 
fənlərə maraq artır. Hal-hazırda bu kütləvi informasiya vasitələri, siyasi və işçi 
ritorikalardan ibarətdir. 
Ritorika nəzəri, tətbiqi və tematik olaraq fərqlənir. Nəzəri ritorika keyfiyyətli 
nitqin  təşkilinin  elmi  araşdırılması,  tətbiqi  ritorika  isə  qayda  və 
qanunauyğunluqların,  həmçinin  ən  uğurlu  çıxış  nümunələrinin  axtarışı  ilə 
məşğuldur. Tematik ritorika bir vacib mövzu  ətrafında müxtəlif yazılı və şifahi 
ədəbiyyatların  toplanmasından  ibarətdir.  Misal  üçün  ABŞ-da  geniş  yayılmış, 
prezident seçkisində istifadə olunan ritorikanı göstərmək olar. 
6.2. 
Şifahi prezentasiyaya qoyulan tələblər 
Şifahi  ifadə  və  yazılı  mətn  bir-birindən  kəskin  fərqlənirlər.  Yazılı  mətnin 
vahidi ayrı-ayrı sözlər və cümlələr olduğu halda, şifahi mətndə ifadələr, şərh və 
bəyanatlar  önəmli  rol  oynayır.  Burada,  ifadə  təkcə  sözlə  yox,  həmçinin  jest, 
gülümsəmək,  hətta  susmaq  da  ola  bilər.  Yazılı  mətn  məlumatı  sadələşdirir, 
onu  daha  konkret  və  hətta  səthi  edir.  Şifahi  dilə  paralinqvistik  vasitələr 
(intonasiya,  sifətin  mimikası,  jestikulyasiya  və  bədənin  hərəkəti)  də  daxil 
olaraq onu daha canlı edir. 
Şifahi  çıxış  zamanı  natiqləri  üç  qrupa  bölürlər:  “bəzilərini  dinləmək  olar, 
digərlərini  dinləmək  mümkün  deyil,  üçüncüləri  dinləməmək  mümkün  deyil” 

---

 
 
[29].  Prezentasiya  zamanı  çıxışçının  gözlərini  mətnə  zilləyərək  onu  monoton 
oxuması auditoriyaya qarşı hörmətsizlik sayılır. Belə halda emosional ifadə və 
çıxışın aydınlığı itir. 
Hələ qədim Yunanıstanda kağız əsasında danışmaq yüksək olmayan siyasi 
mədəniyyətin  əlaməti  sayılırdı.  Ona  görə  də,  orada  şagirdlərə  nitq 
mədəniyyəti, publika qarşısında inamlı və 
dəlillərlə çıxış etməyin 
vərdişlərini öyrədən sofistika və ritorika müəllimləri yüksək qiymətləndirilirdilər. 
Şifahi  prezentasiya  elmi  tədqiqat  işinin  nəticələrinə  maraq  oyatmalı,  işin 
əsas  nəticəsinin  asan  başa  düşülməsinə  kömək  etməli  və  elmi  diskusiyaya 
şərait yaratmalıdır. İxtisas üzrə bilikdən əlavə tədqiqatçının çıxışı zamanı onun 
çıxışetmə  və  prezentasiya  qabiliyyəti  də  publika  tərəfindən  qiymətləndirilir. 
Şifahi prezentasiya üç əsas amildən asılıdr: mətn, vizual köməkçi vasitələr və 
çıxış stili [59, 77]. 
Prezentasiya  sözünün  məzmununa  görə,  o,  elmi  işin  dəyərini  publikaya 
yüksək  şəkildə  nümayiş  etdirməlidir.  Prezentasiyanın  keyfiyyəti  hər  şeydən 
öncə  onun  quruluşu  və  struktur  tərkibindən  asılıdır. O,  eyni  zamanda yüksək 
dərəcədə  məntiqi  və  konsekutiv  (ardıcıl)  şəkildə  tərtib  olunmalıdır.  Çıxışın 
əvvəlində  tədqiq  olunan  problem  və  tədqiqat  hipotezi  təyin  olunaraq,  çıxışın 
gedişində  vizuallaşdırılmış  nəticələrin  köməyi  ilə  dinləyicilərin  diqqətini 
cəlbedəcək şəkildə nümayiş etdirilir (şəkil 6.1). 
 
 
r
 ----------------- 
’