Mühazirə Əməliyyat sistemi anlayışı

 
Əməliyyat sistemi - daima işləyən nüvə kimi 
 
Nəhayət, əməliyyat siteminə belə bir təyin olunma da vermək olar: əməliyyat sistemi – bu, 
proqram olub, kompüterdə daima işləyir və bütün tətbiqi proqramlarla qarşılıqlı əlaqədə olur. Belə 
fikirləşmək olardı ki, bu, mütləq düzgün təyin olunmadır, amma, biz sonradan görəcəyik ki, bir çox 
müasir əməliyyat sistemlərində kompüterdə daimi olaraq, yalnız əməliyyat sisteminin bir hissəsi 
işləyir ki, o da onun nüvəsi adlanır.
Bizim gördüyümüz kimi, əməliyyat sisteminin nə olması barəsində çoxlu sayda nöqteyi-
nəzərlər mövcuddur. Ona adekvat ciddi təyinat vermək mümkün deyildir. Biz əməliyat sisteminin nə 
olması barəsində deyil, onun nəyə lazım olması və onun nə etməsi barəsində danışmalıyıq. Bu sualı 
aydınlaşdırmaqdan ötrü, hesablama sistemlərinin inkişaf tarixini nəzərdən keçirək.
 Hesablama sistemləri evolyusiyasının qısa tarixi 
 
Biz, əməliyyat sistemlərinin deyil, hesablama sistemlə-rinin inkişaf tarixini nəzərdən 
keçirəcəyik, çünki, hardware və proqram təminatı birlikdə evolyusiya olunmuşlar, bir-birilərinə 
qarşılıqlı təsir göstərmişlər. Yeni texniki imkanların əmələ gəlməsi rahat, effektiv və təhlükəsiz 
proqramların yaradılma sahəsində sıçrayışa gətirib çıxartdı, proqram sahəsindəki yeni ideyalar yeni 
texniki həllərin axtarışını stimullaşdırdı. Məhz rahatlıq, effektivlik və təhlükəsizlik kimi bu kriterilər 
hesab-lama sistemlərinin evolyusiyasında təbii seçim amilləri rolunu oynadılar.

---

1.2.1. Birinci vaxt müddəti (1945–1955-ci illər). Elektron lampalı maşınlar. Əməliyyat sistemi 
yoxdur 
 
Biz kompüter kompleksləri inkişafının tədqiq olunma-sını elektron hesablama sistemlərinin 
(mexaniki və elektro-mexaniki qurğular tarixini buraxaraq) əmələ gəlməsi ilə başlayacayıq.
Elektron hesablama maşınlarının işlənilmə sahəsində ilk addımlar İkinci dünya müharibəsinin 
sonunda atılmışdır. 40-cı illərin ortalarında ilk elektron lampalı hesablama qurğuları yaradılmış və 
maşının yaddaşında saxlanılan proqramlar prinsipi əmələ gəlmişdi (John Von Neumann, iyun 1945-
ci il). Həmin vaxtlar eyni bir insanlar qrupu hesablama maşınının layhə olunmasında, istismarında 
və proqramlaşdırılmasında iştirak etmişdilər. Bu, digər tətbiqi sahələrdəki hər hansı bir praktiki 
məsələlərin həll aləti kimi kompüterdən müntəzəm istifadə olunması deyil, daha çox hesablama 
texnikası sahəsində elmi-tədqiqat işi idi. Proqramlaşdırma yalnız maşın dilində həyata keçirilirdi. 
Əməliyyat sistemləri barəsində söhbət belə yox idi, hesablama prosesi təşkilinin bütün məsələləri 
hər bir proqramçı tərəfindən pultun arxasında oturaraq, əl ilə həll olunurdu. Pult arxasında yalnız bir 
istifadəçi ola bilərdi. Maşının yaddaşına poqram ən yaxşı halda perfokartlar dəsti ilə, adətən isə 
çeviricilər panelləri köməkliyi ilə yüklənilirdi.
Hesablama sistemi eyni zamanda yalnız bir əməliyyatı (giriş-çıxış və ya elə hesablamanın özü) 
yerinə yetirirdi. Proqramın sazlanması pultun arxasından maşının yaddaşının və registrlərinin 
vəziyyətlərini öyrənmək köməkliyi ilə aparılırdı. Bu vaxt müddətinin sonunda ilk sistem proqram 
təminatı əmələ gəlir: 1951-1952-ci illərdə simvolik dillərdən (Fortran və s.) ilk kompilyatorların 
nümunələri əmələ gəlirlər, 1954-cü ildə isə Nat Rochester İBM-701 üçün Assembler dilini işləyir.
Vaxtın əhəmiyyətli hissəsi proqramın işə salınmasına sərf olunurdu, proqramların özləri isə 
ciddi olaraq, ardıcıl yerinə yetirilirdi. Bu cür iş rejimi verilənlərin ardıcıl emalı adlanır. Bütövlükdə 
birinci vaxt müddəti hesablama sistem-lərinin həddindən artıq böyük qiyməti, onların sayının az 
olması və istifadənin aşağı effektivliyi ilə xarakterizə olunurdu.