MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002

Hisslərin keçirilməsi formaları. Ali hisslər 
Müasir psixologiyada insanda baş verən emosional halların 
öyrənilməsinə böyük əhəmiyyət verilir. Çünki emosional hallar, 
günlərlə, bəzən həftələrlə davam edir, onun tək əmək 
məhsuldarlığına deyil, həm də psixi sağlamlığına da təsir gö-
stərir. Bu halların bəziləri ilə tanış olaq. 
31
downloaded from KitabYurdu.org

---

Əhval 
- çox zəif cərəyan edən emosional haldır. Onlar zəif 
cərəyan etdikləri üçün çox la aydın nəzərə çarpmır və kəskin xarici 
ifadəyə malik olmurlar. 
Əhvalın səbəbi bə'zən tam aydın olmur, çünki onun necə əmələ 
gəldiyi aydın dərk edilmir. Zəif qıcıqlandırıcılar belə əhvalı dəyişə 
bilir. Təsəvvür və düşüncələr, ətraf aləmə bəslənən münasibət, 
insan şad olduqda ona xoş təsir bağışlayır, qəmgin olduqda isə 
əksinə, sönük və mənasız görünür. 
Əhvalı törədən səbəblər çoxdur. İnsanın yaşadığı həyat şəraiti, 
rahat iş, mənzil şəraitinin olub-olmaması, insanlar arasındakı 
qarşılıqlı münasibətlər, eləcə də orqanizmdə olan dəyişikliklər 
(insanın xəstə və ya sağlam olması) əhvala ciddi təsir göstərir. 
İnsan öz əhvalını idarə etməyi bacarmalıdır, bunun üçün isə onu 
törədən səbəbləri yaxşı bilməlidir. 
Affektlər
- (affekt latın sözü olub (affektus) ruhi təlatüm, 
həyəcanlanma deməkdir) coşğun sürətdə əmələ gəlib, kəskin xarici 
ifadəyə malik olan azmüddətli, lakin qüvvətlə cərəyan edən 
hisslərdir. Qeyz, dəhşət, həddən artıq şadlıq, kədər, qəzəb və s. 
affektə misal ola bilər. Affekt halında insan öz hərəkət və danışığı 
üzərində şüurlu nəzarətə nail ola bilmir, qışqırır, kəskin hərəkətlər 
edir, aydın danışığını itirir, bəzən heç bir söz deyə bilmir, bayılır 
və s. Həmin vəziyyətlər beyində baş verən sinir prosesləri ilə 
əlaqədardır. Beyində yaranan kəskin oyanma ocağı başqa 
sahələrdə ləngimə yaradır. Ona görə adam ətrafında nə baş 
verdiyini anlaya bilmir. 
Bəzən isə affekt qəflətən müəyyən partlayış kimi baş verir, 
adam tez özündən çıxır. Daxili vəzilərin fəaliyyəti güclənir, 
tənəffüs ahəngi pozulur, qan dövranında dəyişiklik baş verir, adam 
tərləyir, əlləri və bədəni əsməyə başlayır və s. bütün bu dəyişiklik 
affektin tam şiddətləndiyi vaxt baş verir. 
Affekt halının təzahürü və daxili təsiri sönməyə başladığı vaxt, 
adam əzgin, yorğun vəziyyətə düşür, ətrafındakı hadisələrə 
etinasız, yüxulu kimi olur. 
Ehtiras
- uzun müddətli, dərin və qüvvətli hissdir. Bu hiss 
zamanı iradi cəhd qüvvətlənir, adamı müəyyən çətinlikdən qurtarır. 
Ancaq ehtiras həmişə fəallaşdırıcı təsir göstərmir, in- 
32 
downloaded from KitabYurdu.org

---

sanı əzab çəkməyə də vadar edir. Bu cəhət ehtirasın ikili xa-
rakter daşıdığını göstərir. Ehtiras çox böyük qüvvəyə malikdir. 
Ancaq burada əsas məsələ onun hansı obyektə yönəlməsidir. Bu 
cəhətdən ehtiraslar