MühaziRƏ MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyenanin iNKİŞAF tariXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ

Dezinfeksiyanın  üsulları  və  vasitələri.  İki  əsas  zərərləşdirmə  üsulu 
mövcuddur: fiziki və kimyəvi. 
Fiziki dezinfeksiya üsulunda zərərləşdirmək üçün yüksək temperatura (buxar, 
qaynar  su,  qaynar  hava),  ultrabənövşəyi  şüalarla  şüalandırma  və  b.  tətbiq  edilir. 
Mexaniki dezinfeksiya üsulu da fiziki üsula daxil edilir. 
Qaynar  su  ilə  zərərləşdirmə  ən  effektli  və  sadə  vasitələrdən  biridir. 
Mikroorqanizmlərin  əksəriyyətinin  vegetativ  formaları  bu  zaman  mikrob  hüceyrəsi 
zülalının  denaturasiyası  nəticəsində  1-2  dəqiqə  müddətində  tələf  olur.  Bu  üsul  iaşə 
müəssisələrində  qab-qacaqları,  inventarı,  avadanlıqları  zərərsizləşdirmək  üçün  çox 
geniş  tətbiq  edilir.  Su  buxarı  dezinfeksiya  olunan  cismin  içərisinə  keçməklə  və 
bakterisid qabiliyyətinə görə ən yüksək təsirə malik dezinfeksiyaedici vasitədir. 
Quru  isti  hava  ilə  isə  maşınların  bütün  metal  hissələri,  yeməkxana  alətləri, 
şüşə  qablar  dezinfeksiya  edilir.  Quru  isti  hava,  rütubətli  isti  havaya  (su  buxarına) 
nisbətən mikrofloraya zəif təsir göstərir. 
Binanın  havasını  və  müxtəlif  səthləri  zərərsizləşdirmək  üçün  isə 
ultrabənövşəyi  şüalar  və  civəli-kvars  lampalar  geniş  tətbiq  olunur.  Dezinfeksiya 
aparılan zaman binada insan olmamalıdır. 
 Fiziki  üsullarla  zərərsizləşdirmənin  effektini  artırmaq  üçün,  o  çox  zaman 
kimyəvi dezinfeksiya üsulu ilə birlikdə aparılır. 
Kimyəvi  dezinfeksiya  üsulu  xarici  mühitdə  mikroorqanizmlərin  məhvinə 
səbəb  olan,  müxtəlif  kimyəvi  maddələrin  tətbiqini  nəzərdə  tutur.  Yuyuculuq 
xassəsinə  malik olan  vasitələr bu cəhətdən xüsusi  maraq doğurur. Belə  vasitələrin 
tətbiqi 
iaşə 
müəssisələrində 
qab-qacaqların 
zərərsizləşdirməsini 
xeyli 
yüngülləşdirir. 
Kimyəvi  dezinfeksiya  üsullarının  tətbiqinin  effektivliyi  müxtəlif  amillərdən 
asılıdır: 
mikroorqanizmlərin 
xassələrindən, 
mühitin 
temperaturası 
və 
xarakterindən, preparatın təsir müddətindən və s. 
Kimyəvi  dezinfeksiya  apararkən  aşağıdakı  şərtlərə  riayət  etmək  lazımdır: 
dezinfeksiyaedici  vasitələr  yalnız  maye  formada  tətbiq  edilir;  onlar  kimyəvi 
vasitənin  mikrobla  təmasını  təmin  etməlidir;  dezinfeksiyaedici  vasitə  müəyyən 
temperaturada, müəyyən qatılıqda və vaxtda tətbiq edilməlidir. 
Bununla  belə,  iaşə  müəssisələrində  dezinfeksiya  üçün  zəhərli  və  pis  iyli 
preparatları  tətbiq  etmək  olmaz.  Ona  görədə  bu  məqsədlə  çox  zaman  xlorlu 
preparatlar – xlorlu əhəng, xloramin, monoxloramin və s. istifadə olunur. 
Xlorlu əhəng – kəskin xlor iyi verən quru ağ toz kimi maddədir.  

---

221 
 
O işıqda, havada və xüsusən də rütubətlikdə saxlandıqda fəal xloru itirərək tez 
parçalanır.  Təzə  xlorlu  əhəngdə  28%-dən  38%-ə  qədər  fəal  xlor  olur.  Fəal  xloru 
15%-dən az olan preparat dezinfeksiya aparmaq üçün yaramır. 
Xlorlu  əhəng  hiqroskopikdir,  düzgün  saxlanmadıqda  fəal  xloru  itirməklə  tez 
parçalanır.  Preparatın  parçalanmasına  günəş  işığı,  istilik,  nəmlik  kömək  edir.  Ona 
görə də xlorlu əhəngi qaranlıq, quru və sərin yerdə saxlamaq vacibdir. 
Xlorlu əhəngin dezinfeksiya təsiri obyektin xarakterindən, onun səthində üzvi 
maddələrin  miqdarından,  mühitin  pH-dan  asılıdır.  Xlorlu  əhəng  bakterisid 
xassəsinə  görə  ən  yaxşı  dezinfeksiyaedici  vasitələrdən  biri  hesab  olunur.  O, 
bakteriyaların yalnız vegetativ formalarını deyil, həm də spor formalarını da məhv 
edir. 
Adətən  dezinfeksiya  üçün  durulaşdırılmış  (ən  çox  10%-li)  əhəng  məhlulu 
istifadə  olunur.  Bunun  üçün  1  kq  xlorlu  əhəngə  bir  qədər  su  əlavə  edilir  və  ağac 
kürəklə ondan sıyıq formalı vəziyyət əmələ gələnə kimi qarışdırılır. Sonra isə su ilə 
qarışdırmaqla  onun  həcmi  10  litrə  çatdırılır  və  qaranlıq  sərin  yerdə  bir  gün 
saxlanılır.  Bu  məhlulu  2  gündən  5  günə  qədər  saxlamaq  olar.  İstifadədən  əvvəl 
10%-li  məhluldan  işçi  məhlul  hazırlanır.  Xlorlu  əhəngin  0,2-dən  3-5%-ə  qədər 
qatılıqdakı  işçi  məhlulu  tətbiq  edilir.  Bu  məhlulun  köməkliyi  ilə  əski,  şotka, 
yeməkxana  qab-qacaqları,  inventarlar,  avadanlıqlar,  bina  (döşəmə,  divar,  qapı), 
nəqliyyat  vasitələri  zərərsizləşdirilir.  Xlorlu  əhəngin  durulaşdırılmış  məhlulundan 
boyalanmamış 
əşyaları, 
həmçinin 
havalanması 
çətin 
olan 
binaları 
zərərsizləşdirməkdə tətbiq olunması məsləhət görülür. 
Xloramin  zəif  xlor  iyli  ağ  və  ya  sarı  rəngli  toz  olmaqla,  tərkibində  26-27% 
sərbəst  xlor  vardır.  Saxlanmaya  çox  davamlıdır.  Xloramin  məhlulunu  15  günə 
qədər  saxlamaq  olar.  O  qab-qacağı,  inventarı,  avadanlığı  və  işçilərin  əllərini 
dezinfeksiyada istifadə etmək üçün əlverişlidir.