Mühazirə Müəllim: dos. İsgəndərzadə H. Q. MÜQƏddimə "Kompüterlərin tətbiqi nəzəriyyəsinin əsasları"

Mühazirə 5. Daşmanın aşkarlanması, onluq ədədlərin toplanması 
Daşmanın baş verməsinin göstərilməsinin asanlaşdırılması üçün əksərən adi kodlardan deyil, 
modifikasiyalı kodlardan istifadə edilir. Modifikasiyalı kodlarda müsbət işarəsi əvəzində 00, mənfi 
işarəsi əvəzində isə 11 kodundan istifadə edilir.
Cəbri toplama nəticəsində cəmin işarə mərtəbəsində rəqəmlər eyni deyildirsə, deməli daşma 
baş vermişdir. Bu zaman 01 kombinasiya müsbət ədədə, 10 mənfi ədədə uyğun gəlir. 
Qeyd edək ki, tamamlayıcı modifikasiyalı kodda toplama zamanı böyük işarə mərtəbəsindən 
keçid yarandıqda da bu keçid rəqəmi (yəni 1) atılır. Modifikasiyalı əks kodda toplama aparıldıqda 
isə bu keçid rəqəmi atılmadan cəmin kiçik mərtəbəsinin üzərinə əlavə edilir.
Misal: 
X= -101101 
X
MƏ
=11.010010 
Y=- 001101 
Y
MƏ
=11.110010 
------------ 
--------------- 
X+Y=-111010 
X
MƏ
+Y
MƏ
=111.000100 
+
1 
------------------------------ 
X
MƏ
+Y
MƏ
= 11.000101 
Burada daşma yoxdur, çünki həm işarə mərtəbəsinə, həm də işarə mərtəbəsindən keçid vardır 
(işarə mərtəbəsində 11 olması daşmanın olmamasını göstərən əlamətdir).
Misallardan göründüyü kimi cəbri toplama zamanı daşma hadisəsi yarana və yaranmaya bilər. 
Yəni, iki ədədin toplanması nəticəsində alınan cəmi təsvir etmək üçün ayrılmış mərtəbələr sayı 
toplananların təsvir olunduqları mərtəbələr sayından bir mərtəbə çox alınır, yəni mərtəbələr 
şəbəkəsindən kənara çıxır (daşır). Nəticənin mərtəbələr şəbəkəsindən kənara çıxması hadisəsi 
“daşma” adlanır. Nəticənin, yəni cəmin alınmasında bu mərtəbə nəzərə alınmazsa, nəticə səhv 
alınar.
Odur ki, kompüterdə daşmanın olub-olmamasının müəyyən edilməsi mühüm və vacib şərtdir. 
Daşmanın müəyyən edilməsi üçün aşağıdakı məntiqi üsul və qaydalardan istifadə edilir: 
1. Modifikasiyalı kodlardan istifadə etməklə ( 00 və 11) 
2. Analitik üsul. D = K
cəm 
+
K
iş
= K
cəm 
.
K
iş
V K
cəm
.
K
iş
K
cəm
- cəmin böyük mərtəbəsindən yaranan keçid; 
K
iş
- işarə mərtəbəsindən yaranan keçid.
3. Məntiqi-cədvəl üsulu (cədvəl 1).
cədvəl 1. 

---

 
Cədvəl 2.2-dən daşmanın əlamətini məntiqi olaraq aşağıdakı kimi təyin etmək olar.
signX
D
(
=
&
signY
&
signX
signC
(
) 
& signY &
=
)
signC
0
)
((
=
= signX
&
)
0
)
(
=
signY
&
)
1
(
))
1
(
=

=
signX
signC
& 
&
)
1
(
=
signY
&
))
0
)
(
=
signC
Bu üsullarla daşmanın əlamətinin aşkarlanması sxemi
şəkil 4-də təsvir edilmişdir.