Mühazirələri tərtib edən: dosent Əliyev Mahir Əlişah baki-2014

12.4. Marketinqə əsaslanan qiymətqoyma metodları. Bu metodda məhsulun qiyməti marketinq amillərinə, marketinq strategiyasına uyğun olaraq müəyyənləşdirilir. Mar­ke­tinqə əsaslanan qiymətqoyma metodunda müəs­sisə marketinq strategiyasına əsaslanan qiymətqoyma, məhsulun içtehlakçı üçün faydalılığına (qiymətliliyinə) gö­rə qiymət­qoy­ma, məhsulun keyfiyyə­tinə görə qiymətqoyma və çeşid qrupuna görə qiy­mətqoyma metodların­dan istifadə edə bilər.

4.1. Marketinq strategiyasına əsaslanan qiymətqoyma metodu. Hər bir məhsulun qiy­məti həlledici dərəcədə tərtib edilmiş marketinq strategiyasın­dan və marketinq elementlərindən asılıdır. Buna görə də bu qiymətqoyma meto­dunda məhsulun qiyməti və qiymət stra­tegiyası hazırlanmış marketinq strategiyasına uy­ğun olaraq müəyyən edilir.

4.2. Məhsulun istehlakçı üçün faydalılığına (qiymətliliyinə) görə qiymət­qoyma me­to­­du. Məhsulun qiyməti bu metodla müəyyən edildikdə onun və ya onun müxtəlif pa­ra­metrlərinin istehlakçı üçün fay­da­lılığı, qiymətliliyi aşkar edilir və bunun əsa­sın­da qiymətin səviyyəsi müəyyən­ləşdirilir. Bu za­man alıcının reaksiyasına görə qiy­mət­qoyma, kompromis təhlil əsasında qiymət­qoy­ma, eksperiment əsasında qiymət­qoyma və məhsulun istehlakçı üçün iqtisadi faydalılığının təhlili əsasında qiymət­qoyma metodlarının bi­rindən istifadə edilir.

-Alıcı reaksiyasına görə qiymətqoyma metodu ilə. Qiymət müəy­yən edil­dikdə bazara təklif edilən məhsul üçün xarakterik olan müxtəlif qiymətlər müəyyən edilir və alıcılar arasında sorğu aparmaqla onların həmin məhsulu hansı qiymətə (təklif edilən qiymətlərdən) almağa razı olduqları öyrə­ni­lir. Aparılmış sor­ğu əsasında alıcılar məhsulu almağa razı olduqları qiymətin səviyyəsinə görə qrup­laşdırılır və hər bir qrupa da­xil olan alıcıların xüsusi çəkisi müəyyənləşdirilir. Müəssisə ki­fayət qədər yüksək çəkiyə malik olan qrupların (və ya qrupun) qiymətləri (qiyməti) əsasında ya məhsulun qiymət diapozonunu, ya da qiymətini müəyyən edir.

-Kompromis təhlil əsasında qiymətqoyma metodu. Istehlakçıların məhsula faydalar məcmusu kimi yanaşması müddəasına əsaslanır və məhsulun satış qiyməti istehlakçı­nın onun atribut­la­rı­na, xüsusiyyətlərinə rəğbət səviyyəsindən asılı olaraq müəyyən edilir. Bunun üçün birinci növbədə məhsu­lun alıcı üçün ən vacib atributları identifikasiya edilir və alıcıların məhsuldan almaq istədiyi fay­dalar aşkar edilir.

Eksperiment əsasında qiymətqoyma metodu zamanı. Məhsulun qiymətini müəyyən­ləş­dirmək üçün müəssisə bir neçə mağaza, satış məntəqəsi seçir və bu mağazalarda, sa­tış məntəqələrində məhsul müxtəlif qiymətlərə satılır. Müəyyən müddətdən son­ra (adətənn, 6 aydan sonra) müəssisə həmin mağazalar, satış məntəqələri üzrə satı­şın həcmini və mənfəətin məbləğini müqayisə edir və bu göstəricilərin səviyyə­si­nin ən yüksək olduğu mağaza və ya satış məntəqəsi üzrə müəyyən edilmiş qiymət məhs­ulun qiyməti kimi qəbul edilir.

-Məhsulun istehlakçı üçün iqtisadi faydalılığının (EVC) təhlili əsasında. Bu qiymətqoyma metodunda məhsulun satış qiyməti onun istehlak qiyməti əsasında müəyyən edilir. Belə ki, müəssisə öz məh­sulunun qiymətini müəyyən etmək üçün onun oxşar məh­sulunu seçir. Hə­min məhsulun istehlak qiymətini və onu təşkil edən elementləri, yəni satış qiymətini, mənimsənilməsinə və istifadədə ol­duğu bütün müddət ərzində istismarına çəkilən xərclərin həcmini öyrənir. Sonra isə ox­şar məhsulun istehlak qiymə­tin­dən bazara təklif etdiyi məhsulun mənimsənilməsi və is­tismarı ilə əlaqədar olan xərclərin məbləğini çıxmaqla onun satış qiymətini müəyyən edir.

4.3. Məhsulun keyfiyyətinə görə qiymətqoyma metodu. Bu qiymətqoyma meto­dundan istifadə edilməsi bir çox alıcıların məhsulun baha olmasını, daha yüksək qiymətə satılmasını həmin məhsulun yüksək keyfiyyətli ol­ması kimi qavraması ilə izah edilir. Buna görə də müəssisə, adətən, yeni məhsullara, orijinal məhsul­lara, prestijli məhsullara və bu tip digər məh­sullara yüksək qiymətlər müəyyən edir.

12.5. Kontrakt qiymətlərinin müəyyən edilməsi qaydası

Kontrakt qiymətləri həm satıcı, həm də alıcı tərəfindən aşağıdakı ar­dıcıllıqla hesablanılır:

• 
  satılan (alınan) məhsulun oxşar məhsulu (məhsulları) seçilir və onla­rın bazar qiymətləri öyrənilir;
  
• 
  satılan (alınan) məhsulun və oxşar məhsulun (məhsulların) texniki-is­tismar xüsusiyyətləri, qiymətləri, onların göndərilməsinin bazis şərtləri və digər kommersiya şərtləri müəyyənləşdirilir və onlar xüsusi tərtib edilmiş cədvələ köçürülür;
  
• 
  düzəliş əmsalları müəyyən edilir və bu əmsalların köməyilə oxşar məhsulun (məhsulların) qiyməti satılan (alınan) məhsulun alqı-satqı şərtlə­rinə uyğunlaşdırılır. Bunun üçün oxşar məhsulların qiyməti nisbi göstəri­cilərlə müəyyən edilmiş əmsal­ların qiymətinə vurulur və dəyər ifadəsində müəyyən edilmiş əmsalların qiyməti alın­mış nəticəsinin üzərinə əlavə edilir;
  
• 
  oxşar məhsullar iki və ikidən çox olduqda onlar üzrə orta qiymət he­sablanılır və bu qiymət bazis qiyməti kimi istifadə edilir.
  

Kontrakt qiymətləri müəyyənləşdirilərkən 1) sövdələşməyə görə düzəliş əm­sa­lından; 2) eyni məhsulgöndərmə şərtinə gətirməyə görə düzəliş əmsalından; 3) eyni məhsulgöndərmə vaxtına gətirməyə görə düzəliş əmsa­lından; 4) eyni texniki-istismar parametrlərinə gətirməyə görə düzəliş əm­salından; 5) məhsul partiyasının həcminə görə düzəliş əmsalından; 6) ödə­niş şərtinə görə düzəliş əmsalından; 7) məhsulgöndərmənin dəstliyinə görə düzəliş əmsalından; 8) ticarət əlaqələrinin uzunmüddətliliyinə görə düzəliş əmsalından və 9) alqı-satqının həyata keçirildiyi valyutaya görə düzəliş əm­salından istifadə edilir.