Mülki müdafiə anlayışı, yaranma tarixi, rolu və vəzifələri

Fəsil-III. Mühafizə üsulları. 
§11. Fərdi mühafizə vasitələri. 
Kütləvi qırğın silahlarından istifadə edilərkən əhali və mülki müdafiə 
qüvvələrinin şəxsi heyəti müəyyən müddət radioaktiv maddələr (RM), zəhərləyici 
maddələr (ZM) və ya bakterial vasitələrlə (BV) zəhərlənmiş sahələrdə qalmalı və 
burada xilasetmə işləri aparmalı olacaqlar. Kütləvi qırğın silahlarının təsirindən 
mühafizə məqsədilə əhalinin kollektiv mühafizə qurğularında yerləşdirilməsi və 
təhlükəli sahələrdən köçürülməsi ilə yanaşı, fərdi mühafizə vasitələrindən vaxtında və 
düzgün istifadə etməsi də çox vacib əhəmiyyətə malikdir.
Fərdi mühafizə vasitələrinə aiddir: 
1.Tənəffüs orqanlarının mühafizə vasitələri; 
2.Dəri səthinin mühafizə vasitələri; 
3.Fərdi tibbi mühafizə vasitələri. 
 
1. Tənəffüs üzvlərinin mühafizə vasitələrinə əleyhqazlar, respiratorlar və 
əhalinin özü tərəfindən hazırlanan sadə vasitələr aiddir. 
Əleyhqazlar. İnsanların tənəffüs orqanlarını və gözlərini havadakı zəhərləyici və 
radioaktiv maddələrin təsirindən və aerozol halındakı yoluxdurucu patogen 
mikroorqanizm və toksinlərdən mühafizə etmək üçün əlehqazlar kifayət dərəcədə 
yüksək qoryuycu xassələrə və istismar göstəricilərinə malikdir. 
Əleyhqazların süzücü və təcridedici növləri olur. Süzücü əleyhqazlara – 
ümumqoşun əlehqazları, mülki əlehqazlar və uşaq əlehqazları aiddir. Onların 
quruluşu – içərisində fəallaşdırılmış kömür və aerozol əleyhinə (tüstü əleyhinə) 
süzgəclər olan süzücü-uducu qutunun daxili qatlarından keçərkən zəhərli havanın 
süzülüb təmizlənməsi prosesinə əsaslanır.
Hazırda respublikamızın Mülki Müdafiə sistemində yaşlı əhalinin mühafizəsi 
üçün QP-5, QP-5m, QP-7 və QP-7V əleyhqazlarından; uşaqların mühafizəsi üçün 
DP-6, DP-6m, PDF-7, PDF-D və PDF-Ş süzücü əleyhqazlarindan istifadə oluna bilər. 
Bunlardan əlavə 1,5 yaşadək olan körpələrin mühafizəsi üçün KZD-6 uşağı mühafizə 
kamerası vardır. 
Tabeldən kənar əleyhqazlara kimya müəssisələrində istifadə edilən “V” və ya 
“BKF” markalı sənaye əleyhqazları aiddir. Bu əleyhqazların süzücü-uducu qutuları 
müəyyən bir zəhərli maddədən mühafizə üçün nəzərdə tutulmuşdur, ona görə də 
həmin qutunun tərkibində xüsusi uducular və aerozol süzgəcləri ola bilər. 
Süzücü əleyhqazlar süzücü-uducu qutudan və üzlük hissədən (şlem-maskadan) 
ibarətdir. Əleyhqazın dəstinə onun çantası və tərləməyən plyonkalar olan qutucuq, 
yaxud əleyhqazın üzlük hissəsindəki gözlüyün şüşələrini tərdən qoruyan xüsusi 
karandaş da daxildir. 
QP-5m əleyhqazının şlem-maskasında membranlı qutu (danışıq tərtibatı) 
quraşdırılmışdır. QP-5 və QP-5m əleyhqazlarında birləşdirəci boru olmur, onlar 
bilavasitə süzücü-uducu qutuya birləşdirilir. Şlem-maskalar beş ölçüdə (membranlı 

---

şlem-maskalar – 4 ölçüdə) buraxılır və onların ölçüləri çənəaltı hissədə rəqəmlərlə 
göstərilir. 
QP-5 tipli əleyhqazın üzlük hissəsini seçərkən başı: kəllə-yanaqlar-çənəaltı 
hissədən keçən dairəvi xətt üzrə ölçürlər. Alınan kəmiyyət 63 sm-ə qədər olarsa – «0» 
ölçülü, 65 sm-ə qədər 1-ci, 68 sm-ə qədər 2-ci, 70 sm-ə qədər 3-cü, 71 sm-dən artıq 
olarsa 4-cü ölçülü şlem-maska lazımdır. 
QP-7 tipli əleyhqazlar iki növdə buraxılır: QP-7 və QP-7v, bunlar bir-birindən 
üzlük hissələri ilə fərqlənirlər. QP-7 əleyhqazı danışıq və suiçmə tərtibatı olmayan 
MQP tipli üzlük hissə ilə komplektləşdirilir. QP-7v əleyhqazı isə, danışıq tərtibatı və 
əsgərin su qabından (flyaqa) içmək üçün suiçmə tərtibatı olan MQP tipli üzlük hissə 
ilə komplektləşdirilmişdir hansı ki, zəhərli atmosferdə işləyərkən adamın su içə 
bilməsinə imkan yaradır. 
QP-7 (QP-7v) əleyhqazının üzlük hissələrini santimetr bölgülü lent vasitəsilə 
başın üfüqi və şaquli çevrələrini ölçüb təyin etməklə seçirlər. Üfüqi çevrənin 
ölçüsünü tapmaq üçün başı, qabaqdan qaşların üstündən, yanlarda – qulaq 
seyvanlarından 2-3 sm yuxarıdan, arxada isə, kəllinin ən çox çıxıntılı hissəsindən 
keçən qapalı xətt üzrə ölçürlər. 
Şaquli çevrənin ölçüsünü tapmaq üçün başı, kəllə-yanaqlar-çənəaltı hissə üzrə 
keçən dairəvi xətt ilə ölçməklə müəyyən edirlər. Məsələn, əgər başın şaquli və üfüqi 
çevrələrinin ölçmə nəticələrinin cəmi 118.5 sm-ə bərabərdirsə, bu maskanın 1-ci 
ölçüsünə, 121.5-126 sm-ə bərabərdirsə – 2-ci ölçüsünə, 126.5 sm-dən artıqdırsa – 3-
cü ölçüsünə bərabərdir. 
Uşaq əleyhqazlarının quruluşca özünə məxsus xüsusiyyətləri var. Məsələn DP-6m 
əleyhqazı 1.5 yaşdan yuxarı məktəbəqədər uşaqlar üçündür. Bu əleyhqaz 
yüngülləşdirilmiş süzücü-uducu qutudan və üzlük hissə olaraq MD-1 uşaq 
maskasından ibarət olur. 
DP-6 əleyhqazı nisbətən böyük uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuşdur, iri ölçülü 
süzücü-uducu qutu və üzlük hissə ilə komplektləşdirilmişdir. 
PDF-D əleyhqazları da məktəbəqədər uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. QP-5 
tipli süzücü-uducu qutudan və üzlük hissə olaraq MD-3 maskalarından ibarətdir. 
PDF-Ş əleyhqazı 6 yaşdan 17 yaşa qədər olan məktəbli uşaqlar üçün nəzərdə 
tutulmuşdur, QP-5 tipli süzücü-uducu qutudan və üzlük hissə olaraq MD-3 
maskalarından ibarətdir. 
Uşaq əleyhqazlarının quruluşu və iş prinsipi yuxarıda göstərilən xüsusiyyətlər 
istisna edilməklə yaşlı adamlar üçün olan əleyhqazlarda olduğu kimidir. 
Əleyhqazı istifadəyə hazırlayarkən əvvəlcə şlem-maskanın lazımi ölçüsünü 
seçirlər. Uşaq əleyhqazları beş ölçüdə buraxılır, 1-ci və 2-ci ölçülər – məktəbə qədər, 
3-cü, 4-cü və 5-ci ölçülər isə məktəbli uşaqlar üçündür. 
Uşaq əleyhqazı maskasının ölçüsünü tapmaq üçün üzün uzunluğunu, millimetr 
bölgülü xətkeşlə ölçürlər. Məsələn, PDF-D əleyhqazının maskasını seçərkən, üzün 
uzunluğu 88-95 mm olduqda 3-cü, 96-103 mm olduqda 4-cü, 104-111 mm olduqda 
5-ci ölçülü maska lazımdır. PDF-Ş əleyhqazlarda şlem-maskanın lazımi ölçüsünü isə 
başın çevrəsini kəllə-yanaqlar-çənəaltı hissədən keçən qapalı xətt üzrə santimetr 
bölgülü lentlə ölçüb tə’yin edirlər. Əleyhqazın lazımi ölçüsünü seçdikdən sonra onun 
kipliyini yoxlayırlar. Bu məqsədlə şlem-maskanı başa taxır, süzücü-uducu qutunun 

---

dibindəki deşiyi tıxacla, ya da əlin ovucu ilə bağlayıb nəfəs alırlar, bu zaman 
maskanın altına hava keçməməlidir. 
Əleyhqazın gözlük şüşələri tərləməsin deyə, içəri tərəfdən onların səthinə xüsusi 
karandaş vasitəsilə şəbəkə şəklində 5-6 yüngül xətt çəkir, sonra bu xətləri şüşə 
şəffaflanana qədər barmaqla sürtürlər. Bəzi əleyhqazlarda bu məqsədlə tərləməyən 
plyonkalardan istifadə olunur. 
Təcriedici əleyhqazlar. İP-4, İP-5 tipli təcridedici əleyhqazlar və ya KİP-5, KİP-7, 
KİP-8 tipli təcridedici oksigen cihazları insanın tənəffüs üzvlərini ətrafdakı havadan 
tamamilə təcrid edir. Nəfəs almaq üçün hopkalit (bərpaedici) patrondan, yaxud 
oksigen balonundan verilən oksigendən istifadə olunur. Belə əleyhqaz və cihazlar, 
havada zəhərləyici maddələrin o cümlədən karbon 1-oksidin konsentrasiyası çox 
yüksək olan hallarda istifadə edilir. 
Süzücü-uducu qutunun mühafizəedici qatları karbon 1-oksidi (dəm qazını) udub 
saxlaya bilmir, buna görə də tənəffüs üzvlərinin karbon 1-oksiddən mühafizəsinin 
təmin edilməsi üçün xüsusi hopkalit patrondan istifadə olunur ki, bu patron 
əleyhqazın üzlük hissəsi ilə süzücü-uducu qutusu arasında qutuya burulub 
birləşdirilir. 
Oksigenlə təchizetmə prinsipinə görə təcridedici əleyqaz və cihazlar iki qrupa 
bölünür: kimyəvi əlaqəli oksigenlə və sıxılmış oksigenlə təchiz edən cihazlar. Birinci 
qrupa İP-4, İP-5 əleyhqazları, ikinci qrupa KİP-5, KİP-7, KİP-8 cihazları aiddir.