Multipl skleroz tani ve tedavi klavuzu 1 Dizgi Hazırlık

Yürüme Bozuklukları: 
Multipl skleroz tanılı hastalarda hastalığın her döneminde ve farklı alt gruplarında 
ortaya çıkabilen yürüme bozuklukları hastaların günlük aktivitelerini belirgin olarak 
etkilemektedir. Voltaj kapılı potasyum kanal blokürü olan fampridinin multipl skleroz 
sürecinde ortaya çıkan yürüme bozukluklarının sınırlandırılmasında kullanılabileceği 
çalışmalarla gösterilmiştir.     

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
69
Türkiye ‘de ürün FDA onayını takiben 2011 yılında once Ampyra olarak, daha sonra 
ise Avrupa İlaç Ajansı’nın (EMA) onayını takiben Fampyra olarak hastalara ulaşmıştır. 
Fampyra 15 Mayıs 2012 tarihinden itibaren Türk İlaç ve Tıbbı Cihaz Kurulu’nun sayfasında 
yayınlanan ‘Yurt Dışı İlaçlar Listesi’ne dahil edilmiştir. 
Bu ilaç oral kullanılır ve 12 saatte bir 1 tablet (10mg) olarak alınır. Bu dozun aşımlarında 
epileptik nöbetler başta olmak üzere yan etkilerin ortaya çokma sıklığı belirgin olarak 
artmaktadır. Bu ilaca ait yan etkiler idrar yolu enfeksiyonu, doza bağlı olarak artan 
nöbet geçirme riski, uykusuzluk, baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, parestezi, sırt ağrısı, 
nazofarenjit, konstipasyon ve öksürük olarak bildirilmiştir. Anamnezinde epileptik 
nöbet geçirme hikayesi olan ve /veya orta- ağır böbrek yetmezliği (kreatinin klirensi 
< 50mL/dakika) tanısı almış olan hastalarda kesinlikle kullanılmamalıdır. Gebelikte 
kullanımı kategori C kapsamındadır. Emzirme sürecinde kullanımı önerilmemektedir. 
18 yaş altındaki ve 65 yaş üstündeki hastalarda etkinlik ve güvenlik verisi henüz yoktur. 
VI- BARSAK DİSFONKSİYONU
MS hastalarında konstipasyon ve fekal inkontinans izlenebilmektedir. 
Konstipasyon nedenleri, barsakta yavaş transfer ve anormal rektal fonksiyon 
olarak değerlendirilebilirken fekal inkontinans ise rektal dolum hissinde azalma yada 
kaybolma, anal sfinkter/pelvik tabanın yavaş- istemli kontraksiyonu, rektal kompliansda 
azalma gibi nedenler ile ortaya çıkabilmektedir. 
Konstipasyon ile mücadele ederken, 
• Yeterli sıvı ve lifli gıda tüketimi, 
•  Fizyoterapi  (kolon  mesajı,  bisiklet  kullanımı,…),  sfinkter  kaslarının  relaksasyonu 
için pelvic taban kaslarının eğitimi,
• Gerekli durumlarda laktuloz gibi laksatiflerin kullanımı işe yarayabilmektedir. 
VII- PAROKSİSMAL SEMPTOMLAR
Parosismal semptomlar hastalık süreci sırasında tekrarlayıcı ve sterotipik olarak 
ortaya çıkan kısa motor ve sensorial fenomenlerdir. Bunlardan bazıları MS için son 
derece karakteristiktir.
Tonik nöbetler / ağrılı tonik spasmlar
Ataksi

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
70
Akinezi
Hemifasial spasm
Sensorimotor nöbetler
Koreoatetoz
Narkolepsi
Nistagmus
Epilepsi
Tedavi:
β blokörler (Propranolol, metoprolol, nadolol, sotalol)
Primidone
Klonazepam
Karbamazepin
Isoniazid
Ondansetron
Gabapentin
Kannabinoidler
VIII- AğRI SENDROMLARI: 
Multiple skleroz sürecinde izlenebilecek ağrılı durumlar akut ve kronik olma 
durumlarına göre değerlendirilmelidir:
Akut durumlar:
Trigeminal nevralji, Lhermitte’s fenomeni, distonik spazmlar
Tedavi: Anti-konvülzanlar, anti-spazmodikler, cerrahi yaklaşım 
Kronik durumlar:
Sırt ağrısı, ekstremite ağrıları, spazmlar, kompleks bölgesel ağrı sendromu 
Tedavi: Non-steroidal anti-inflamatuar ilaçlar, opioid narkotikler, trisiklik 
antidepresanlar, sinir blok uygulamaları 
Kaynaklar
1.   Khan F, Turner-Stokes L, Ng L, Kilpatrick T. “Multidisciplinary rehabilitation for adults with mul-
tiple sclerosis”. Postgrad Med J. 2008 Jul;84(993):385. Review.
2.   Henze T. “Managing specific symptoms in people with multiple sclerosis”. Int MS J. 2005 
Aug;12(2):60-8.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
71
3.   Kesselring J, Beer S. “Symptomatic therapy and neurorehabilitation in multiple sclerosis”. Lan-
cet Neurol. 2005 Oct;4(10):643-52.
4.   Chaudhuri A, Behan PO. “Fatigue in neurological disorders”. Lancet. 2004 Mar 20;363(9413):978-
88.
5.   Krupp LB, Rizvi SA. “Symptomatic therapy for underrecognized manifestations of multiple 
sclerosis”. Neurology. 2002 Apr 23;58(8 Suppl 4):S32-9.
6.   Leary SM, Thompson AJ. “Current management of multiple sclerosis”. Int J Clin Pract. 2000 
Apr;54(3):161-9.
7. Thompson AJ. “Symptomatic treatment in multiple sclerosis”. Curr Opin Neurol. 1998 
Aug;11(4):305-9.
8.   Crayton H, Heyman RA, Rossman HS. “A multimodal approach to managing the symptoms of 
multiple sclerosis”. Neurology. 2004 Dec 14;63(11 Suppl 5):S12-8.
9.   Poser CM, Brinar VV. ‘The symptomatic treatment of multiple sclerosis.’Clin Neurol Neurosurg. 
2002 Jul;104(3):231-5.

72
MULTİPL SKLEROZ VE  
AŞILANMA
Dr. Feray SELEKER
Multipl Sklerozda Tanı 
 
ve Tedavi Klavuzu
GİRİŞ  
Güncel immünizasyon programlarının mortalite ve morbiditeyi önemli ölçüde 
azalttığı bilinmekle beraber aşıların santral sinir sisteminde multifokal, inflamatuar ve 
demyelinizan lezyonlar oluşturma potansiyeli uzun yıllardır tartışılmaktadır.
Demyelinizan hastalık gelişimi, aşılanma sonrasında nadir görülen yan etkiler 
arasında bildirilmektedir.
Aşılanma ve Multipl Skleroz (MS) ilişkisinde temel olarak tartışılan iki konu; 
aşılanmanın ilk MS atağının gelişmesinde etken olup olmadığı ve bilinen MS hastalarında 
kısa ya da uzun dönemde atak gelişme riskini artırıp artırmadığıdır.
Aşılanma sonrası ilk MS atağı gelişen olgular 1956 yılından bu yana bildirilmektedir. 
Çoğunlukla grip aşısı suçlanmakla birlikte tetanoz, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, 
difteri ve poliomyelit aşıları sonrasında tanımlanmış ilk demyelinizan atak olguları da 
bildirilmiştir.
İlk atak gelişmesinde risk faktörü olarak aşılanma konusunda az sayıdaki sistematik 
çalışmanın en kapsamlısı 1995- 1999 yılları arasında ilk kez MS ve Optik Nörit tanısı alan 
erişkinlerde yapılmış ve uygulanan aşılanmanın ilk  atağının ortaya çıkmasında risk 
faktörü olmadığı belirlenmiştir. 
MS hastalarında atağı tetikleme riskini belirlemek amacıyla planlanan önemli 
çalışmalardan biri VACCIMUS (VACCines In MULtiple Sclerosis)’ta herhangi bir aşıyla 
aşılanma sonrası atak riskinde artış belirlenmemiştir.     
MS ilişkisi en çok tartışılan aşı Hepatit B aşısıdır. Yapılan çalışmaların çoğunda aşı 
ve MS atağı arasında ilişki belirlenmezken, bazı çalışmalar olasılıkların göz önünde 
bulundurulması gerekliliğine dikkat çekmektedir. Genel eğilim, aşılanmanın risk 
grubundakiler dışındaki hastalarda önerilmemesi yönündedir. 

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
73
1961-2011 arasında aşılanma ve MS ilişkisi ile ilgili yayınların gözden geçirildiği 
çalışmada grip aşıları ile ilk atak veya atak gelişme riski açısından anlamlı bir ilişki 
belirtilmezken, yakın zamanda kullanılmaya başlanan H1N1 aşısı ile ilgili henüz herhangi 
bir çalışma olmadığı vurgulanmaktadır.
   Kuduz aşısı sadece İtalya ve Hindistan kökenli iki çalışmada incelenmiş ve aşılanma 
ile MS gelişme riski arasında ilişki belirlenmemiştir.
   Avustralya’dan HPV aşılanmasının ardından demyelinizan atak tanımlayan 16-26 
yaş arası 5 hasta bildirilmiştir. Aşının virüs benzer yapısının atağı tetiklemiş olabileceği 
öne sürülmekle beraber üçü daha önce atak tanımlayan hastalarda aşının demyelinizan 
ataklarla ilişkisinin anlamı tartışımalıdır.       
  MS Konseyi İmmünizasyon Panelinde grip, hepatit B, tetanoz ve suçiçeği dışındaki 
aşıların güvenirliği hakkında yeterli bilgi bulunmadığını bildirilmiştir. 
Panelin 2002’de yayımlanan önerileri şöyle özetlenebilir; 
• MS hastalarında aşılanmadan kaçınmak gereksizdir, ancak aşılanma için hastalığın 
sessiz dönemini beklemek uygun olabilir. Bu süre konusunda görüş birliği yoktur.
•  İmmünsupressif  tedavi  altındaki  hastalarda  canlı  aşılardan  (BCG,  kızamık, 
polio,çiçek, suçiçeği) kaçınmakta fayda vardır. 
•  Bu  konuda  yeterli  bilgi  olmamasına  rağmen  tetanoz  aşısının  acil  gerektiği 
durumlarda hastalar atak esnasında olsalar bile aşılanmalıdır.
• Grip aşısının MS hastalarında potansiyel yararı tartışmalıdır. Aşılanma konusunda 
her bir hasta için şartlara göre karar verilmelidir.
•  Pnömokok  aşısı  sadece  pulmoner  açıdan  risk  taşıyan,  tekerlekli  iskemleye  veya 
yatağa bağımlı hastalar için uygundur.
Kaynaklar
1.   Acherio A, Zhang S, Hernán M, Olek M, Cpolan PM et al. Hepatit B vaccination and the risk of 
multiple sclerosis. N Eng J Med. 2001; 344(5): 327-332.
2.   Bardage C, Persson I, Örtqvist A, Bergman U, Ludvigsson F, Granath F. Neurological and 
autoimmun disorders after vaccination against pandemic influenza A(H1N1) with a 
monovalent adjuvaned vaccine: population based cohort study in Stockholm, Sweden. 
BMJ2011 Oct 12;343:d5956. doi: 10.1136/bmj.d5956.
3.   Confavreux C, Suissa S, Saddier P, Bourdes V, Vukusic S; Vaccines in Multiple Sclerosis Study 
Group. Vaccination and risk of relapse in multiple sclerosis. N Engl J Med 2001;344: 319-326.
4.   DeStefano F, Verstraeten T, Jackson LA, Okoro CA, Benson P et al. Vaccinations and the risk of 
central nervous system demyelinating diseases in adults. Arch Neurol 2003;60: 504-509
5.   Farez M.F, Correale J.Immunizations and risk of multiple sklerosis: systematic review and 
meta-analysis. J Neurol (2011) 258:1197-1206.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
74
6.   Gout O. Vaccinations and multiple sclerosis. Neurol Sci 2001;22: 151-154.
7.   Hernán MA, Alonso A, Hernández-Diaz S. Tetanus vaccination and risk of multiple sclerosis. 
Neurology 2006;67: 212-215.
8.   Hernán MA, Jick SS. Hepatitis B vaccination and multiple sclerosis: the jury is stil out. 
Pharmacoepidemiol Drug Saf 2006; 15: 653-655.
9.   Hocine MN, Farrington CP, Touzé E, Whitaker HJ, Fourrier A et al. Hepatitis B vaccination and 
First central nervous system demyelinating events: Reanalysis of a case control study using 
the self-controlled case series method. Vaccine 25 (2007) 5938-5943
10.  Kimmel S.R. Vaccine Advers Events: Separating Myth from Reality. Am Fam Physician 2002; 
66:2113-20.  
11. Merelli E, Casoni F. Prognostic factors in multiple sclerosis;role of intercurrent infections and 
vacccinations against influenza and hepatitis B. Neurol Sci 2001; 21: S853-S856.
12.  Mikaeloff Y, Caridade G, Assi S, Tardieu M, Suissa S. Hepatitis B vaccination and risk of relaps 
after a first childhood episode of CNS inflammatory demyelination. Brain 2007;130; 1105-
1110
13.  Miller H, Cendrowski W, Schapira K. Multiple sclerosis and vaccination. BMJ. 1967;2: 210-3. 
14.  Naismith R, Cross AH. Does the hepatitis B cause multiple sclerosis. Neurology 2004;63: 772-
773.
15.  Rutschmann O, Mc Crory DC. Immunization and MS. Neurology 2002;59:1837- 1843.
16.  Sievers EJ, Heyneman A. Relationship between vaccinations and multiple sclerosis. Ann 
Pharmacother 2002; 36: 160-2.
17.  Sutton I, Lahoria R, Tan IL, Clouston P, Barnett MH. CNS demyelination and quadrivalent HPV 
vaccination. Multiple Sclerosis 2009: 15: 116-119.

75
MULTİPL SKLEROZDA 
KONTRASEPSİYON, GEbELİK  
VE LAKTASYON
Dr. Belgin PETEK BALCI
Multipl Sklerozda Tanı 
 
ve Tedavi Klavuzu
KONTRASEPSİYON
•  MS’te  kontrasepsiyon  yöntemleri  ile  ilgili  yapılan  çalışmalarda,  oral  kontraseptif 
(OK) kullanımının MS seyrine olumsuz etkisi olmadığı görülmüştür.
•  MS’li  kadınlarda,  diğer  kadınlarda  olduğu  gibi;  tromboz  riski,  sigara  kullanımı, 
auralı migren, ileri yaş vb. kişisel faktörler yoksa OK kullanabilir.
• RİA kullanımı, MS’te pelvik bölgeye yönelik belirgin duysal semptomlar olmadıkça 
kullanılabilir.
• Bariyer yöntemleri; yeterince etkili olmamaları nedeniyle, sağlıklı kişilerde olduğu 
gibi MS’li kadınlara da tavsiye edilmemektedir.
GEBELİK VE LAKTASYON
• MS’li kadınların gebe kalma ve sağlıklı çocuk sahibi olma yetileri sağlıklı kadınlardaki 
gibidir. 
• MS’in abortus, doğum sıklığı, konjenital malformasyon ve infant mortalitesi üzerine 
etkisi yoktur.
• Anne ya da babadan biri MS’li ise, çocuğun MS olma riski %3-5’tir (Toplum oranı 
%0.2’dir). Ebeveynlerin her ikisinin de MS’li olması durumunda risk %30 civarındadır.
• Prospektif çalışmalar ve diğer araştırmalar gebeliğin özellikle üçüncü trimesterinde 
relaps oranlarının azaldığını ve postpartum dönemin ilk üç ayında arttığını ortaya 
koymuştur.
• Postpartum dönemdeki atak sıklığı; gebelik öncesi bir yıldaki özürlülük düzeyi ve 
atak sıklığı ile ilişkilidir.
• İnvitro fertilizasyon tedavisi (IVF) hastalık aktivitesini ve atak sıklığını arttırmaktadır.                 
• Uzun dönemde özürlülük, gebelikten etkilenmemektedir.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
76
• Relaps oranı ile doğum travması, doğumda uygulanan anestezinin tipi ve dozu, 
emzirme, uykusuz kalma ya da sosyoekonomik faktörler arasında bir korelasyon 
bulunamamıştır.
•  MS  hastalarında  gebeliğin  üçüncü  ayından  itibaren  MRG  yapılabilir,  zorunlu 
olmadıkça kontrast madde kullanılmamalıdır. MS’li kadınlarda klinikte olduğu gibi 
radyolojik olarak da gebelik döneminde MRG aktivitesinin azalabileceği, postpartum 
dönemde ise artabileceği göz önünde tutulmalıdır.
•  Gebelik  sırasında  şiddetli  bir  relaps  görülürse,  kısa  süreli  3-5  gün,  1  g/gün/IV 
metilprednizolon (FDA onay C kategorisinde) tedavisi önerilir.
• İlk üç ayda ağır atak olmadıkça KS kullanılmaması önerilmektedir. İkinci ve üçüncü 
trimesterde kullanımı daha güvenlidir.
•  IFN’lerin  büyük  moleküler  ebatları  plasental  bariyeri  geçemediğinden  gebelikte 
kullanımında major etkiler oluşmayacağı bildirilmektedir.
•  IFN’lerin  ya  da  GA’nın  gebelik  boyunca  kullanımıyla  ilgili  şu  ana  kadar  yapılan 
çalışmalarda İMT kullanımına açıkça atfedilebilen malformasyona rastlanmamıştır. Bir 
çalışma İnterferon betaların düşük riskini arttırdığına işaret etmiş ancak izleyen diğer 
çalışmalar bunu desteklememiştir. 
•  Natalizumab  kullanımı  ile  de  ilk  kuşak  immunmodulator  ilaçların  kullanımında 
karşılaşılanlara benzer sonuçlar görülmüştür. Gebelikte kullanımı önerilmeyip, 
gebelikten en az 3 ay önce kesilmelidir. Hasta eğer ilaç kullanırken gebe kaldı ise, hemen 
ilaç alımı kesilmeli doktoruna başvurmalıdır.
• Fingolimod ile henüz deneyimler çok kısıtlı olup yeterli veri yoktur. Prensip olarak 
gebelik kararından en az 2 ay önce ilaç kesilmelidir.
• Teriflunomide teratojendir, gebelikte kullanımı önerilmez. (KATEGORİ X)
• İmmünsüpresanlar kullanılıyor ise gebelikten en az 6 ay önce ilaç kesilmelidir. Bu 
grup ilaçlar azatiopürin dışında teratojendir.
•  İFN’lar,  GA,  natalizumab,  mitoxantrone,  Fingolimod  ve  teriflunomid  gebelik 
planlandığında kesilmeli, ilacın vücuttan atılımı için uygun süreler beklenmeli (sırasıyla 
1 ay, 3 ay, 6 ay, 2 ay, 2-3 ay ) ve daha sonra gebe kalınmalıdır.
• Ciddi duyu bozukluğu ve paralizi varlığında, MS’li gebe kasılmaların başlangıcını 
hissedemeyebilir ya da doğumun indüksiyonu gerekebilir. Bu nedenle son ay boyunca 
çok yakından izlenmeli ve mutlaka doğum hastanede gerçekleşmelidir.
MS çalışma Grubu Önerisi
Genel anestezinin epidural anesteziye tercih edilmesi yönündedir.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
77
•  Doğum  sırasında  vakum,  forceps  vb  ile  müdahale  ve  obstetrik  komplikasyonlar 
(postpartum hemoraji) MS hastalarında normal populasyondan daha fazla görülür. 
Düşük doğum tartısı, kısa boy vb normalden biraz fazladır. 
• Doğumun şekli (Sezaryen ya da vaginal doğum), atak ve özürlülük üzerine etkili 
değildir. 
•  Relaps  oranı  ile  doğum  travması,  doğumda  uygulanan  anestezinin  tipi  ve  dozu 
arasında bir korelasyon bulunamamıştır.
• Anne bebeğini emziriyorsa; KS verilmeden önce sütünü sağarak bebeğe biberonla 
verebilir ya da KS verilmesinden 4 saat geçtikten sonra emzirebilir.
•  FDA,  gebelik  ve  laktasyonda  IFN-β’ların  kullanım  kategorisini “C”,  GA’nın  ise “B” 
olarak belirlemiştir.
•  Şu  ana  kadar  mevcut  veriler  yeterli  olmadığından;  laktasyon  döneminde  IMT 
başlanması önerilmemektedir. Ancak gebelik öncesi hastalık aktivitesi ve atak sıklığı 
yüksek hastalarda doğum sonrası erken dönemde tedavi başlanması önerilir.
MS çalışma Grubu Önerisi
Şu ana kadar yapılan çalışmalardan elde edilen verilere göre; MS’li bir kadın 
gebe kalmadan önce İMT kesilmelidir. Hasta ilaç kullanırken gebe kaldıysa ve 
gebeliğin devamı isteniyorsa, ilacın kesilmesi kaydı ile abortus gerekmez.
İlaçların FDA kategorileri
İnterferonlar           C            Metilprednizolon     C          Ocrelizumab         C
Glatiramer Asetat B             Deksametazon         C          Alemtuzumab      C
Natalizumab          C            Azatiopirin                  D          Rituximab             C
Fingolimod             C            Siklofosfamid             D          Dimetil Fumarat   C
Teriflunomid          X            Mitoksantron             D           
IVIG                           C            Metotreksat                X

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
78
Kaynaklar
1.  Amato MP, Portaccio E, Ghezzi A, et al. Pregnancy and fetal outcomes after interferon-β 
exposure in multiple sclerosis. Neurology. 2010 Nov 16;75(20):1794-802.
2.   Birk K, Ford C, Smeltzer S, et al. The clinical course of multiple sclerosis during pregnancy and 
the puerperium. Arch Neurol. 1990 Jul;47(7):738-42.
3.  Boskovic R, Wide R, Wolpin J, et al. The reproductive effects of beta interferon therapy in 
pregnancy: a longitudinal cohort. Neurology. 2005 Sep 27;65(6):807-11.
4.  Confavreux C, Hutchinson M, Hours M, et al. Rate of pregnancy-related relapse in multiple 
sclerosis. Pregnancy in Multiple Sclerosis Group. N Engl J Med. 1998 Jul 30;339(5):285-91.
5.  Correale J, Farez MF, Ysrraelit MC. Increase in multiple sclerosis activity after assisted 
reproduction technology. Ann Neurol. 2012 Nov;72(5):682-94.
6.  Coyle PK, Johnson K, Pardo L, et al. Pregnancy outcomes in patients with multiple sclerosis 
treated with glatiramer acetate (copaxone). Neurology 2003,60 (suppl 1):A60. 
7.  Dahl J, Myhr KM, Daltveit AK, et al. Pregnancy, delivery and birth outcome in different stages 
of maternal multiple sclerosis. J Neurol. 2008 May;255(5):623-7.
8.  Dahl J, Myhr KM, Daltveit AK, et al. Planned vaginal births in women with multiple sclerosis: 
delivery and birth outcome. Acta Neurol Scand Suppl. 2006;183:51-4.
9.  D’hooghe MB, Haentjens P, Nagels G, et al. Menarche, oral contraceptives, pregnancy and 
progression of disability in relapsing onset and progressive onset multiple sclerosis. Mult 
Scler. 2012 Apr;18(4):451-9.
10.  Dwosh E, Guimond C, Sadovnick AD. Reproductive counselling in MS: a guide for healthcare 
professionals. Int MS J. 2003 Jun;10(2):67.
11.  Ferrero S, Esposito F, Pretta S, et al. Multiple sclerosis: management issues during pregnancy. 
Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2004 Jul 15;115(1):3-9. Review.
FDA’nın ilaç kullanımının fetüs için oluşturduğu risk sınıflaması
KATEGORİ A: İlaç kullanımını kontrollü çalışmalarla fetus için risk olduğu   
gösterilmemiştir. 
KATEGORİ B: Kontrollü bir çalışma bulunmamasına rağmen hayvan 
çalışmalarında belirlenmiş bir fetal risk yoktur. 
KATEGORİ C: Hayvanlar çalışmalarında fetus üzerinde teratojenik ya da 
embriyosidal etki gösterilmiştir ve gebe kadınlarda kontrollü çalışma 
bulunmamaktadır. Sağlanacak yarar beklenen yan etkilerden daha yüksek 
olduğu durumlarda kullanılabilir. 
KATEGORİ D: Fetal riske ait kanıt bulunmaktadır, ancak bu riske rağmen 
sağlanacak yarar nedeniyle (yaşamı tehdit eden veya daha güvenli bir ilacın 
etkisiz olduğu durumlarda) gebe kadınlarda kullanım kabul edilebilir. 
KATEGORİ X: Hem hayvanlardan hem de insanlardan elde edilen tecrübeler 
sonucunda fetal anomaliler gösterilmiştir. Gebelerde kullanım kontrendikedir.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
79
12.  Fragoso YD, Boggild M, Macias-Islas MA, et al. The effects of long-term exposure to disease-
modifying drugs during pregnancy in multiple sclerosis. Clin Neurol Neurosurg. 2013 
Feb;115(2):154-9.
13.  Giannini M, Portaccio E, Ghezzi A, et al. Pregnancy and fetal outcomes after Glatiramer Acetate 
exposure in patients with multiple sclerosis: a prospective observational multicentric study. 
BMC Neurol. 2012 Oct 22;12:124. 
14.  Hakim-Elahi E. Contraception for the disabled. Female Patient. 1991 Oct;16(10):19-20, 24, 27.
15.  Hellwig K, Haghikia A, Gold R. Pregnancy and natalizumab: results of an observational study in 
35 accidental pregnancies during natalizumab treatment. Mult Scler. 2011 Aug;17(8):958-63.
16.  Hellwig K, Haghikia A, Rockhoff M, et al. Multiple sclerosis and pregnancy: experience from a 
nationwide database in Germany. Ther Adv Neurol Disord. 2012 Sep;5(5):247-53.
18. Houtchens MK, Kolb CM. Multiple sclerosis and pregnancy: therapeutic considerations. J 
Neurol. 2013 May;260(5):1202-14. 
19. Lee M, O’Brien P. Pregnancy and multiple sclerosis. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2008 
Dec;79(12):1308-11
20. Lu E, Wang BW, Guimond C, et al. Safety of disease-modifying drugs for multiple sclerosis 
in pregnancy: current challenges and future considerations for effective pharmacovigilance. 
Expert Rev Neurother. 2013 Mar;13(3):251-60; quiz 261
21.  Michel L,Foucher Y, Vukusic S, et al. Increased risk of multiple sclerosis relapse after in vitro 
fertilisation . J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2012 Aug;83(8):796-802.
22.  Niebyl JR. Nonanesthetics drugs during pregnancy and lactation. In: Chesnut DH, ed. Obstetric 
Anesthesia: Principles and Practice. St.Louis: Mosby, 1994:229-40.
23. Paavilainen T, Kurki T, Parkkola R, et al. Magnetic resonance imaging of the brain used to 
detect early post-partum activation of multiple sclerosis. Eur J Neurol. 2007 Nov;14(11):1216-
21. Epub 2007 Aug 28.
24. Pasto L, Portaccio E, Ghezzi A, et al. Epidural analgesia and cesarean delivery in multiple 
sclerosis post-partum relapses: the Italian cohort study. BMC Neurol. 2012 Dec 31;12:165..
25.  Patti F, Cavallaro T, Lo Fermo S, et al. Is in utero early-exposure to interferon beta a risk factor 
for pregnancy outcomes in multiple sclerosis? J Neurol. 2008 Aug;255(8):1250-3. 
26.  Sandberg-Wollheim M, Frank D, Goodwin TM, et al. Pregnancy outcomes during treatment 
with interferon beta-1a in patients with multiple sclerosis. Neurology. 2005 Sep 27;65(6):802-
6. Epub 2005 Aug 10.
27. Thorogood M, Hannaford PC. The influence of oral contraceptives on the risk of multiple 
sclerosis. Br J Obstet Gynaecol. 1998 Dec;105(12):1296-9.
28.  Vukusic S, Hutchinson M, Hours M, et al. Pregnancy and multiple sclerosis (the PRIMS study): 
clinical predictors of post-partum relapse. Brain. 2004 Jun;127(Pt 6):1353-60. 
29.  Waubant E, Sadovnick AD. Interferon beta babies. Neurology. 2005 Sep 27;65(6):788-9.

80