Multipl skleroz tani ve tedavi klavuzu 1 Dizgi Hazırlık

YAN ETKİLER:
Yayınlanmış çalışmalarda MMF’nin yan etki profili oldukça güvenli bulunmuştur. 
Bulantı, ishal, baş ağrısı, infeksiyon eğiliminde artış ve karaciğer enzimlerinde yükselme 
görülebileceği bildirilmiştir.
Kaynaklar
1.  Villarroel MC, Hidalgo M, Jimeno A. Mycophenolate mofetil: An update. Drugs Today (Barc) 
2009;45:521-32.
2.  Confavreux C, Moreau T. Emerging treatments in multiple sclerosis: azathioprine and mofetil. 
Mult scler 1996;1:379-84.
3.  Frohman EM, Brannon K, Racke MK, Hawker K. Mycophenolate mofetil in multiple sclerosis. 
Clin Neuropharmacol 2004;27:80-3.
4.  Frohmann EM, Cutter G, Remington G, et al. A randomized, blinded, parallel-group, pilot trial 
of mycophenolate mofetil (CellCept) compared with interferon beta-1a (Avonex) in patients 
with relapsing-remitting multiple sclerosis. Ther Adv Neurol Disord 2010;3:15-28.
5.  Vermersch P, Waucquier N, Michelin E, Bourteel H, Stojkovic T, Ferriby D, de Seze J; G-SEP. 
Combination of IFN beta1a (Avonex) and mycophenolate mofetil in multiple sclerosis. Eur J 
Neurol. 2007 Jan;14(1):85-9
6.  Remington GM, Treadaway K, Frohman T, et al. A one-year prospective, randomized, placebo-
controlled, quadruple-blinded, phase II safety pilot trial of combination therapy with 
interferon beta-1a and mycophenolate mofetil in early relapsing-remitting multiple sclerosis 
(TIME MS). Ther Adv Neurol Disord 2010;3:3-13.

57
MULTİPL SKLEROZDA  
ORAL TEDAVİLER
Dr. Murat KÜRTÜNCÜ, Dr. Rana KARABUDAK,  
Dr. Egemen İDİMAN
Multipl Sklerozda Tanı 
 
ve Tedavi Klavuzu
FİNGOLİMOD (FTY720)
Genel bilgiler ve etki mekanizması
1. FTY720 (fingolimod) in vivo sfingozin kinaz ile fosforile olmaktadır. S1P1, S1P3, 
S1P4 ve S1P5 reseptörlerine yüksek afinite ile bağlanmaktadır.
2. Fingolimod S1P reseptörlerine yapışarak reseptörün internalizasyonu ile, 
reseptörü geri dönüşümsüz olarak membran üzerinden kaldırarak, işlevsel antagonizma 
yapmaktadır. S1P birçok dokuda eksprese olmakla birlikte, ilaç temel etkisini lenfositler 
üzerindeki reseptörler üzerinden ortaya çıkarmaktadır. 
3. S1P reseptör sayısının azalması T hücrelerinin lenfoid dokulardan ayrılıp perifere 
çıkmasını engellemektedir. Fingolimod bu şekilde total lenfosit sayısını azaltmadan 
işlevsel immünmodülasyon yapmaktadır.
Türkiye’de ruhsat aldığı endikasyonları
1. Tedavi almamış / yeni tanılı hastalarda:
• 1 yılda ≥2, 2 yılda ≥3 ciddi atak ve
•  Beyin  MRG’sinde  ≥1  kontrast  tutan  lezyon  veya  takip  MRG’lerinde  T2  lezyon 
sayısında artış görülmesi
2. İnterferon beta veya glatiramer asetata yanıtsız hastalarda:
• 1 yıllık tedavi ile ataklarında değişiklik olmaması veya ataklarında artış olması veya
• Önceki yıl ile karşılaştırıldığında daha ciddi atakların varlığı veya
•  1  yılda  ≥2  ciddi  atak  ve  beyin  MRG’sinde  ≥1  kontrast  tutan  lezyon  veya  takip 
MRG’lerinde T2 lezyonlarında artış olması
3. Enjeksiyon yolu ile ilaç kullanımı veya kullanılan maddeye karşı yan etkileri nedeni 
ile ciddi uyum sorunu yaşayan ve uzun yıllar boyunca enjeksiyon tedavisi nedeniyle 
vücutta enjeksiyona uygun yer kalmayan hastalar.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
58
Uygulama şekli ve dozu
Günün aynı saatinde alınan 0.5 mg’lık kapsüller olarak piyasaya sürülmüştür.
Yan etkileri
• Bradikardi
• Karaciğer fonksiyon testlerinde bozulma
• Lenfopeni
• Lipid profilinde bozulma
• Enfeksiyonlara yatkınlık
• Maküla ödemi (üveit öyküsü olanlarda ve diyabetik hastalarda daha sıktır)
• Geçici atrioventriküler bloklar
• Hipertansiyon
• Baş ağrısı
• Diyare
• Sırt ağrısı
• Öksürük
• Varisella enfeksiyonu
TERİFLUNAMİD
Genel bilgiler ve etki mekanizması
1. Leflunamidin aktif metabolitidir. 
2. Antijen sunucu hücreler ve T hücreleri arasındaki ilişkiyi bozmaktadır.
3. Dihidroorotat dehidrogenazı geri dönüşür şekilde inhibe ederek, primidin 
sentezini bozmaktadır.
4. Proinflamatuar faktörleri azaltır.
5. Tirozin kinazı inhibe eder.
6. T hücrelerini baskılar.
7. Teriflunamidin yarılanma süresi iki haftadır. Tedaviyi ani olarak kesmeyi 
gerektirecek yan etkilerin ortaya çıkması halinde ilacın eliminasyonunu hızlandıran 
kolestiramin tedavisinin verilmesi önerilmektedir. 

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
59
Uygulama şekli ve dozu
Günde bir kez alınan 7 veya 14 mg’lık tabletler halinde piyasaya sürülmüştür. İlacın 
7 mg’lık dozunun yıllık relaps hızını düşürdüğü, ancak özürlülük birikimi üzerine etkisi 
olmadığı görülmüştür. Özürlülük üzerine etkin olan doz 14 mg’dır.
Yan etkileri
• Bulantı
• Diyare
• Saçlarda seyrelme
• Karaciğer fonksiyon testlerinde bozulma ve toksik hepatit
• Enfeksiyonlara yatkınlık
DİMETİL FUMARAT (BG-12)
Genel bilgiler ve etki mekanizması
1. Dimetilfumarat (DMF) in vivo ortamda esterazlarla monometil fumarata (MMF) 
hidrolize olmaktadır. MMF sitrik asit siklusuna girerek karbondioksit ve suya ayrışıp, esas 
olarak solunum yolu ile atılmaktadır.
2. DMF’ın yarılanma ömrünün yaklaşık olarak 12 dakika olmasına karşın, MMF’ın 
yarılanma ömrü ise 36 saattir.
3. Hücresel redoks sistemini bozarak indirgenmiş glutationun miktarını 
arttırmaktadır. Bu durum nükleer faktör kappa B’nin (NF-κB) hücre çekirdeğine 
translokasyonunu azaltmaktadır. NF-κB inflamatuar sitokinler, kemokinler ve adezyon 
moleküllerini eksprese eden genleri regüle etmektedir
4. DMF’ın yüksek konsantrasyonda apoptozu indükleyici etkisi de vardır.
5. Psöriasis çalışmalarında DMF’ın özellikle T hücre alt popülasyonunu azalttığı 
gösterilmiştir.
6. MMF IL-4, IL-5 gibi TH2 sitokinlerinin düzeyini de arttırmaktadır. Bu sayede TH1 
immünitesinden TH2’ye kaymaya neden olmaktadır.
7. DMF bir transkripsiyon faktörü olan Nrf2’nin ekspresyonunu da arttırmaktadır. 
Nrf2’nin insandaki işlevi henüz çok açık olmasa da Nrf2 knock-out farelerde miyelin 
kaybına bağlı lökoensefalopati ve astrogliosisin izlenmesi, ilacın SSS’de miyelin 
oluşumunu arttırabileceğini düşündürmektedir.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
60
Uygulama şekli ve dozu
Günde iki kez alınan 120 veya 240 mg’lık kapsüller halinde piyasaya sürülmüştür. 
İlacın bir hafta boyunca 240 mg/gün’lük dozunun kullanıldıktan sonra 480 mg/gün’e 
çıkılması önerilmektedir. İlacın yemeklerle birlikte alınması durumunda ateş basması 
şeklinde ortaya çıkan yan etkisi daha az izlenmektedir.
Yan etkileri
• Ateş basması
• Diyare
• Karın ağrısı
• Bulantı
• Karaciğer fonksiyon testlerinde geçici bozulma
• Lenfopeni
LAqUİNİMOD
Genel bilgiler ve etki mekanizması
1. Genel immünsüpresyon yapmaz.
2. Anti-inflamatuar ve nöroprotektif etkisi vardır.
3. TGF salgılanmasına yol açar.
4. İmmün yanıtın TH1’den TH2’ye kaymasını sağlar.
Uygulama şekli ve dozu
ALLEGRO çalışmasında (Assessment of Oral Laquinimod in Preventing Progression 
in Multiple Sclerosis) ilacın 0.6 mg/gün’lük dozu kullanılmış ve plaseboya göre klinik 
ve radyolojik parametrelerde düzelme olduğu gösterilmiştir. Ancak sonuçlar BRAVO 
(BeneŞt-Risk Assessment of Avonex and Laquinimod) çalışmasında tekrarlanamamıştır. 
İlacın 1.2 mg/gün’lük dozunun faz III çalışması halen devam etmektedir.
Yan etkileri
Genel olarak iyi tolere edildiği izlenmektedir. 
• Karaciğer fonksiyon testlerinde geçici bozulma
• Karın ağrısı
• Sırt ağrısı
• Öksürük 

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
61
Kaynaklar
1.  Cohen JA, Barkhof F, Comi G, Hartung HP, Khatri BO, Montalban X, Pelletier J, Capra R, Gallo 
P, Izquierdo G, Tiel-Wilck K, de Vera A, Jin J, Stites T, Wu S, Aradhye S, Kappos L; TRANSFORMS 
Study Group. (2010) Oral fingolimod or intramuscular interferon for relapsing multiple sclero-
sis. New England Journal of Medicine. 362(5), 402-15.
2.  Comi G, Abramsky O, Arbizu T, Boyko A, Gold R, Havrdová E, Komoly S, Selmaj K, Sharrack B, 
Filippi M; LAQ/5063 Study Group. (2010) Oral laquinimod in patients with relapsing-remitting 
multiple sclerosis: 36-week double-blind active extension of the multi-centre, randomized, 
double-blind, parallel-group placebo-controlled study. Multiple Sclerosis. 16(11), 1360-6.
3.  Comi G, Jeffery D, Kappos L, Montalban X, Boyko A, Rocca MA, Filippi M; ALLEGRO Study 
Group. (2012) Placebo-controlled trial of oral laquinimod for multiple sclerosis. New England 
Journal of Medicine. 366(11), 1000-9.
4.  Fox RJ, Miller DH, Phillips JT, Hutchinson M, Havrdova E, Kita M, Yang M, Raghupathi K, Novas 
M, Sweetser MT, Viglietta V, Dawson KT; CONFIRM Study Investigators. (2012) Placebo-con-
trolled phase 3 study of oral BG-12 or glatiramer in multiple sclerosis. New England Journal of 
Medicine. 367(12), 1087-97.
5.  Gold R, Kappos L, Arnold DL, Bar-Or A, Giovannoni G, Selmaj K, Tornatore C, Sweetser MT, Yang 
M, Sheikh SI, Dawson KT; DEFINE Study Investigators. (2012) Placebo-controlled phase 3 study 
of oral BG-12 for relapsing multiple sclerosis. New England Journal of Medicine. 367(12), 1098-
107.
6.  Kappos, L., Miller, D., MacManus, D., Gold, R., Havrdova, E., Limmroth, V., Polman, C., Schmierer, 
K., Yousry, T., Yang, M., Erakosy, M., Meluzinova, E., Rektor, I., O´Neill, G. (2008) Oral fumarate 
(BG00012) for relapsing-remitting multiple sclerosis: results of a phase 2b study. Lancet. 372, 
1463-1472.
7.  Kappos L, Radue EW, O’Connor P, Polman C, Hohlfeld R, Calabresi P, Selmaj K, Agoropoulou C, 
Leyk M, Zhang-Auberson L, Burtin P; FREEDOMS Study Group. (2010) A placebo-controlled tri-
al of oral fingolimod in relapsing multiple sclerosis. New England Journal of Medicine. 362(5), 
387-401.
8.  O’Connor P, Wolinsky JS, Confavreux C, Comi G, Kappos L, Olsson TP, Benzerdjeb H, Truffinet P, 
Wang L, Miller A, Freedman MS; TEMSO Trial Group. (2011) Randomized trial of oral terifluno-
mide for relapsing multiple sclerosis. New England Journal of Medicine. 365(14), 1293-303.

62
MULTİPL SKLEROZ SüRECİNDE 
İZLENEN SEMPTOMLARIN 
TEDAVİSİ 
Dr. Aslı TUNCER, Dr. Rana KARABUDAK
Multiple Sklerozda Tanı 
 
ve Tedavi Klavuzu
I- YORGUNLUK:
Hasta yada birinci derecede yakını tarafından tanımlanan, hergün yapılan günlük 
aktivitelerin gerçekleştirilmesini engelleyen fiziksel ve/veya mental enerji yitimidir. 
Multipl skleroz (MS) sürecinde altı haftadan daha uzun süren ve günün yarısından daha 
fazlasında izlenen yorgunluk anlamlı olarak kabul edilmiştir. Fiziksel ve/veya mental 
içeriği olabilen subjektif bir tanımlamadır. Hastalar tarafından ‘azalmış enerji hissi, 
yorgunluk, sürekli aktivite sırasında motor kuvvetsizlik, konsantre olmak ve kalmakta 
zorluk’gibi farklı şekillerde tanımlanabilir. 
Özellikleri:
• Gün ortasında belirginleşen ve akşam üstü döneminde daha da ağır hale gelen 
yorgunluk
•  Bu  yorgunluğun  şiddeti  fiziksel/mental  aktivasyon  yükü  ile  paralellik 
göstermemektedir
• Stres ile tetiklenir,dinlenme dönemleri ile azalabilir 
• Isı artışı ile kötüleşir
• Günlük yaşam aktiviteleri üzerinde sınırlayıcı etkisi çok belirgindir
• Normal yorgunluğa göre daha şiddetlidir
•  Hasta  sabah  uyandığında  ve  henüz  aktivasyona  başlamadan  bile  yorgunluk 
tanımlayabilir
Prensibler:
• Fark edilmeli ve önem verilmeli 
• Multidisipliner yaklaşım uygulanmalı (medikal tedavi–fizik tedavi)
• Kişiye bağlı çözüm önerileri sunulmalı 

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
63
(Her hastanın aile içi dinamikleri, finans durumu, destek ihtiyacı/fırsatları, iş yeri 
şartları, kişisel tercihleri, fonksiyonelliği farklı)
Ayırıcı tanı:
Ancak yorgunluk yakınması olan bir MS hastasında,
- Yeni atak
- İnfeksiyon varlığı (özellikle idrar yolu infeksiyonu)
- Sürekli sıcak ile karşılaşım 
- İlaç yan etkisi (İnterferonlar, antispastik ajanlar, trisiklik antidepresan ajanlar, 
benzodiazepin ve antikonvülzanlar)
- Diğer yorgunluk sebepleri (Tiroid fonksiyon testleri, tam kan sayımı, biyokimya, 
idrar tetkik ve kültürü)
- Depresyon varlığı mutlaka değerlendirilmelidir.
Tedavi:
a- Günlük yaşam önerileri 
• “Gerçek” dinlenme araları verilmesi 
• Uygun ve düzenli uyku 
• Enerji koruma teknikleri ile enerjinin biriktirilmesi ve iş basitleştirme teknikleri 
• Sigara alışkanlığının bırakılması, 
• Sağlıklı-doğru planlanmış beslenme
b. Fizik Tedavi Önerileri
• Kas kuvvetinin artırılması (kas kuvvet eğitimi ile)
• Kas enduransının artırılması (tekrarlı hareketle yorulmanın geciktirilmesi)
• Aerobik egzersizler
c. Medikal Tedavi
Amantadin
• İnfluenza A virüs replikasyonunu inhibe eden bir anti-viral ajandır.  
• 1985 yılında influenza proflaksisi alan bir multipl skleroz hastasında yorgunluğu 
sınırlayıcı etkisi saptanmıştır
• Kullanım dozu: 100mg/gün ile başlanarak artırılabilir ( x2, x3)

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
64
• Yanıt dört hafta içinde başlamaktadır
• Sistemik yan etkiler daha çok gastrointestinal sistem ile ilişkilidir
• Santral sinir sistemi yan etkileri: Baş dönmesi, sinirlilik hali, ajitasyon, konsantrasyon 
kaybı, uykusuzluk, nöbet eşiğinde düşme, görsel sanrılar
• Kontraendike olduğu durumlar: Psikoz varlığı, deliryum, epilepsi, glokom
Modafinil
•  Gün  içi  aşırı  uykululuk  sendromu  tedavisinde  yeri  olan,  santral  sinir  sisteminde 
pek çok nörotransmitter üzerinde etkili olan bir ajandır. Pekçok monoaminin salınımını 
stimüle eder, hipotalamik histamin düzeylerini artırır 
•  Amfetaminden  farklı  olarak  uyanıklığı  indüklerken  davranışsal  taşkınlık  yada 
rebound aşırı uykululuk gibi yan etkilere yol açmamaktadır
•  Kullanım  şekli:  Her  sabah  50  mg  ile  başlayarak  100mg  sabah  ve  100  mg  erken 
öğleden sonra olacak şekilde 300-400mg/gün dozuna artırılabilir
•  Yan  etkiler:  Uykusuzluk,  başağrısı,  bulantı,  kusma,  sinirlilik  hali,  iştahsızlık, 
dermatolojik yan etkiler 
• Hamilelik ve emzirme döneminde kullanılmamalıdır
Diğer tedaviler:
• Selektif serotonin geri alım inhibitörleri (Fluoksetin, sertralin, vb………)
• Asetil L- karnitin 
• Metilfenidat 
• Pemoline: Ülkemizde bulunmamaktadır
• Dekstroamfetamin 
• Aspirin
II- Spastisite
Germe refleksindeki hipereksitabiliteye bağlı olarak ortaya çıkan kas tonus artışı 
olarak tanımlanabilir. Tonik germe reflekslerinde hıza bağlı bir artış olup günlük nöroloji 
uygulamasında rijidite ile ayrımı önemlidir. Spastisiteye genellikle üst motor nöron 
sendromu bulguları eşlik etmektedir. Şiddeti stres, yorgunluk, infeksiyon varlığı, soğuk 
ile artış gösterebilir.
Özellikler:
• Hastalığın her döneminde karşımıza çıkabilir

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
65
•  İnfeksiyonlar,  dekübit  ülserlerinin  oluşumu,  nöropatik  ağrı  varlığı,  farklı  ilaç 
kullanımları (immünmodülatuar,anti-depresan ilaçlar,....) gibi pekçok faktör kalıcı 
spastisiteyi artırır, bu nedenle öncelikle bu nedenlerin çözümlenmesi gereklidir
•  Tedaviye  başlamadan  önce  ‘Spastisite  tedavi  edilmeli  mi?’  sorusu  mutlaka 
sorulmalıdır. Bu noktada spastisitenin hastanın fonksiyonelliğine katkısı önem 
taşımaktadır.
•  Ambulasyonu  olan  hastalarda  kas  tonusunun  azaltılması  yorgunluğu  artırabilir, 
ekstansör kas tonusu azaltılır ise sık düşmeler olabilir. 
• Ambulasyonu olmayan hastalarda yaşam kalitesini artırmak, bakımı kolaylaştırmak 
temel amaç olduğu için spastisite tedavi edilmelidir
Değerlendirme. 
Ashworth Skalası
Modifiye Ashworth Skalası ile yapılır. 
Tedavi:
a. Medikal tedavi:
Baklofen: (Lioresal, 10mg, tablet)
• GABA yolu ile gerçekleşen Ia affarentlerine ait inhibisyonu artırır
• Çok ağır spastisite durumunds pompa şeklinde kullanılan formu da mevcuttur
• ½ yada 1 tablet/gün ile başlayarak ve yavaş artırım yapılarak doz 80mg/gün olacak 
şekilde artırılabilir
•  Kullanırken  dikkat  edilen  noktalar:Yaşlı,  böbrek  fonksiyon  testlerinde  bozukluk 
olan bireylerde doz sınırlanmalı, hızlı doz azaltımına gidilmemeli, inme hastaları, psikoz 
varlığı, epilepsi hastalarında doz artımı daha yavaş ve dikkatli yapılmalıdır
• Yan etkiler: Kabızlık, bulantı, paresteziler, baş ağrısı, uykululuk hali
• Gebelikte C kategorisinde, emzirirken kullanımı güvenli
•  Kötüye  kullanım  yada  hızlı  kesimi  epileptik  nöbet,  konfüzyon, 
ajitasyon,kardiovasküler instabilite ve hipotermiye neden olabilir
Tizanidin HCl: (Sirdalud 2mg- Sirdalud MR 6 mg)
• Alfa-2 adrenerjik reseptör agonistidir
• Kullanım: 2 mg/gün ile başlanarak 36 mg/gün’e kadar çıkılabilir
• Oral kontraseptif kullananlarda, kardiak aritmi, kalp yetmezliği varlığında, kronik 

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
66
karaciğer/böbrek hastalığında doz artımı yavaş ve dikkatli yapılmalıdır
• Yan etkiler: Ağız kuruluğu, baş dönmesi, uykululuk hali, yorgunluk hissi, karaciğer 
enzimlerinde bozulma, hipotansiyon, flebit, hepatit, gastrointestinal kanama
•  Gebelikte  kullanım  C  kategorisinde  olup,  emzirme  sırasında  güvenilirlik 
kesinleşmemiştir
Klonazepam: (Rivotril 2 mg’lık tablet, 2.5mg/ml damla formu )
• Benzodiazepin grubuna ait bir ilaçtır
• Nokturnal spastisite nedeni ile kullanılır
• 0.5-2 mg, oral kullanılır
• Düşük dozda başlanır
• Kullanım kontraendikasyonları: Ağır hepatik hastalık, glokom
•  Kullanırken  dikkat  edilen  noktalar:  Renal,  hepatik  ve  solunum  sistemine  ait 
problemler, akut intermittant porfiri
• Yan etkiler: Dalgınlık, baş dönmesi, davranım değişiklikleri
•  Gebelikte  kullanımı  D  kategorisinde  olup,  emzirme  sırasında  güvenilirlik 
kesinleşmemiştir
• Bağımlılık açısından dikkatli olunmalıdır
Dantrolen Sodyum: 
• Ülkemizde bulunmamaktadır
• İlaç etkileşim potansiyeli oldukça yüksektir 
• Ciddi yan etkileri mevcuttur
Botilinium Toksin Tip A  
• Fokal spastisite ve lokal distoni varlığında kullanılabilir
• Deneyimli merkezlerde uygun şartlarda uygulanmalıdır
b. Fiziksel rehabilitasyon:
Medikal tedaviye ek olarak yapılmalıdır.
Amaçlar: 
Antispastik pozisyonu sağlamak (ortezleme, pozisyonlama), spastik kasla antispastik 
kasın kuvvet dengesizliğinin ortadan kaldırılması (spastik kası germe, spastik kası 
gevşetme, anti-spastik kası kuvvetlendirme), ısı uygulamaları ile spastisitenin inhibe 

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
67
edilmesi (soğuk uygulamalar, nötral sıcaklık uygulamaları) ve vestibuler stimülasyon ile 
spastisite inhibisyonu
III- MESANE DİSFONKSİYONUNA AİT SEMPTOMLAR
Mesane kontrolünde bozukluk MS hastalarında sıkça rastlanan bir durumdur. 
Hastaların %75’inde hastalık süreci boyunca bu semptom izlenmekte olup hastaların 
%50’sinde kalıcı duruma gelir. 
MS sürecindeki mesane disfonksiyonu farklı mekanizmalar ile gerçekleşebilir:
- Depolama fonksiyonuna ait sorunlar (inkontinans, sık tuvalete çıkma, noktüri gibi 
semptomlar ile karakterize olup sıklıkla detrüssor kasına ait hiperaktivite ve azalmış 
mesane hacminden kaynaklanmaktadır)
- Boşaltım bozuklukları (idrar retansiyonu, zor boşaltım, taşma inkontinansı gibi 
semptomlar ile karakterize olup geniş-atonik mesaneden kaynaklanmaktadır)
- Depolama ve boşaltım problemlerinin birlikte izlenmesi
(detrüssör- sfinkter dissinerjisi) şeklinde özetlenebilir
Yaklaşım Önerileri:
• Sık idrar yolu infeksiyonu geçiren hastalarda mutlaka akla gelmelidir
• Ayrıntılı anamnez ile disfonksiyon tipi belirlenmelidir
•  Hastanın  kullanmakta  olduğu  tüm  ilaçlar  bu  yan  etkileri  nedeni  ile  gözden 
geçirilmelidir
•  Sorunun  yalnızca  depolama  yada  boşaltım  sorunu  olmayıp  her  ikisinin  birlikte 
görülebileceği unutulmamalıdır
• Burada aslında en temel amaç üst üriner sistemin korunmasıdır
• Tam idrar tetkiki ve üroflowmetri ile işeme sonrası artık miktar değerlendirilmesi 
(hem işeme paterni, hem de artık miktar hakkında bilgi vermektedir. Bu işlem 
sonrasında kabaca normal mesane hacminin 1/3’ünden fazla olan miktar patolojik 
olarak değerlendirilir ) yapılmalıdır
•  Ürodinami  yapılması  özellikle  yüksek  basınçlı  işemenin  anlaşılması  açısından 
önemlidir
•  Medikal  tedavi  yanı  sıra  davranışçı  tedaviler  konusunda  hasta  mutlaka 
bilinçlendirilmelidir
• Boşaltım problemi var ise ilk tercih alfa- blökürlerdir, burada izlem yine anamnez, 
nörolojik- ürolojik muayene ve üroflowmetri ile yapılır

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
68
• Hiperaktif mesane varlığında, anti-kolinerjikler (tolterodin L- tartarat, oxybutynin 
hydrochloride,  darifenasin  hidrobromür,  trospiyum  klorür,  vb,……)  başlanabilir, 
etkisiz olan hastalarda üroloji önerileri alınmalıdır, Botulinium uygulanımı ve cerrahi 
uygulamalar uygun olan hastalarda kullanılabilir.
Multipl skleroz hastalarında konstipasyon ve fekal inkontinans izlenebilmektedir. 
Konstipasyon ile mücadele ederken, 
• Yeterli sıvı ve lifli gıda tüketimi, 
• Fiziksel rehabilitasyon (kolon masajı, bisiklet kullanımı, vb,…), sfinkter kaslarının 
relaksasyonu için pelvik taban kaslarının eğitimi
• Gerekli durumlarda laktuloz gibi laksatiflerin kullanımı işe yarayabilmektedir. 
V- BİLİŞSEL FONKSİYON BOZUKLUKLARI: 
Multipl skleroz hastalarında yüksek oranlarda kognitif bozulma izlenebilmektedir. 
Bu durum bu metinde tanımlanan diğer semptomların tanınması ve tedavisinde de 
sorunlar oluşturabilmektedir. MS olgularında en çok etkilenen kognitif alanlar yakın 
bellek, dikkat, bilgi işlem süreci ve hızı, görsel-mekansal algı olup, entellektüel yetiler 
ve dil görece korunmuştur. 
Yaklaşım Önerileri: 
• Her MS hastasında anamnez alma sürecinde sorgulanması önemlidir
• Yorgunluk ve depresyon gibi eşlik edebilecek diğer durumlar aydınlatılmalıdır
•  Kognitif  rehabilitasyon  (meslek  terapileri,  konuşma  terapileri,  becerilerin 
geliştirilmesi, geri çağırma becerisinin arttırılması için stratejilerin öğretilmesi, günün 
planlanması, dikkatin yoğunlaştırılması için plan, yardımcı cihazlar, iş ortamının 
düzenlenmesi (sessiz, kesintisiz çalışma düzeni), ailenin eğitimi (ev ortamının 
düzenlenmesi, kompleks verbal iletişimden kaçınma …..) 
• Hem hasta hem de ailesini kapsayan psikoterapi süreci çok önem taşımaktadır 
• Farmakolojik tedavi (Depresyon ve MS yorgunluğunun tedavisi )
• Multipl skleroz sürecinde izlenen kognitif fonksiyon bozukluğu için özellikle onay 
almış olan bir ilaç bulunmamaktadır