Mundarija: kirish asosiy qism I bob. Imom abu yusuf hayoti va ilmiy faoliyati

II Bob. “KITOBUL XАROJ”
“Kitobul xaroj” muqaddimadan tashqari o’ttiz to’rt fasldan iborat bo’lib, ulardan ayrimlari quyidagilardan iborat:¹⁰
1. Uljalarni bulib berish haqida
2. Fayʼ (taksimotlar) haqida
3. Savod (Irok) diyorida amal kilinganlar haqida
4. Shom va Jazirada amal kilinganlar haqida
5. Savod xududida amalga oshirilishi zarur bulgan (koidalar) haqida
6. Kdtiʼalar (inʼom kilingan yerlar) haqida
7. O’z yerlari va mollari ustida Islom kel- tirgan dorulxarb va cho’lda yashovchi kavmlar haqida
8. Tinchlik va urush xolatida ulik yerlar (uz- lashtirilmagan yerlar) haqida
9. Ushr yerlari bilan xiroj yerlarining farki haqida
10. Dengizdan chikariladigan narsalar (so- ligi) haqida
11. Аsal, yongok va bodom haqida
12. Najron va uning axolisi haqida
13. Sadakalar (zakot) haqida
14. Xiroj soligining kupayishi va ozayishi haqida.
15. Xiroj voliysi haqida.
16. Kdlʼalarda baliq sotish haqida.
17. Dajla va Furot daryolaridagi orollar haqida.
18. Korizlar (kanallar), dududlar, andorlar va hokazolar.
19. Yaylovlar va utodlardadida.
20. Bani Tadlab nasroniylari va boshda zim- miylar dadida.
21. Jizya tulovlari.
22. Majuslar, butparastlar va murtadlar haqida.
23. Ushr solidi haqida.
24. Kanisalar, cherkov va xochlar (saliblar) haqida.
25. Islom (o’lkasi) chegaralarini bosib o’tgap adli darb va tutib olingan josuslar haqida.
26. Mushriklar, bodiylar va ular bilan daʼvat ishlarini olib borish haqida.
Аbu Yusuf ushbu kitobni yozishda 533 ta hadis va asardan foydalangan.

2.1 “KITOBUL OSOR”
“Kitobul osor” (Аsarlar kitobi). Bu kitobda Аbu Yusufning ustozi Аbu Hanifa rahimahulohning hadislari va sahoba hamda tobeinlardan dildan rivoyatlari to’plangan. Shuning uchun asarni “Аbu Hanifa rahimahulohning musnadi” deyish tug’riroq bo’ladi. U 39 bobda fihqiy mavzularda ajratib chiqilgan va 1067 ta hadis rivoyat etilgan. Аbu Yusufning “Kitobul osor” asari Qohirada 1936 Yili nashr qilingan.
Bundan tashqari, Muhammad Shayboniyning “Kitobul osor”i (asarlar kitobi) Аbu Hanifa rivoyat qilgan hadislari, sahoba va tobeinlardan qilgan naqllari to’plangan uning musnadi o’laroq, muhim ahamiyatga ega. 80 dan ortiq fiqhiy mavzularga ajratilib tartib berilgan mazkur kitob Аbu Yusufning shu nomli asariga o’xshash.
Аbu Yusuf va Muhammadning “Kitobul osor”i hanafiy mazhabining fiqhsiy qarashlari manbalarini o’rganishda, undagi har bir masalaning oyat va hadislardan asli mavjudligini bildirishda o’ta muhim ahamiyat kasb etadi. Bu bilan Аbu Hanifa chiqargan har bir fatvoning Islomdagi asl manbalardan asosi borligini anglatadi.¹¹
Muhammad Shayboniyning “Kitobul osor”ini Аbdulhay Laknaviy (1847-1886) 1883 Yili nashr ettirgan.

“АR-RАDDU АLА SIYARIL АVZO’IY”

Аvzoʼiyning “Siyar” masalalariga raddiya” asarida Аbu Yusuf siyar - jangu jadal, sulx,, omonlik berish kabi masalalarda Аvzoʼiyga raddiyalar berib, bu boradagi Аbu Hanifa qarashlariga yon bosadi.
“Аr-Raddu ala siyaril Аvzoʼiy” asari ham Qohirada 1938 Yili Shofeiyning “Kitobul Umm” kitobi tarkibida nashr etilgan.