Mundarija kirish Asosiy qism
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Azroil
o„tgan yo„llarda” hikoyasi tagmatnida tinch-totuv umrguzaronlik qilib kelayotgan qishloq hayotiga mayda gaplar aralashishi oqibatida kelib chiqqan fojealarni tasvirlash maqsad qilib olingani sezilib turadi. Bosh qahramon Jalol polvon obrazi orqali hikoya markaziga olib borgan yozuvchi o‗z maqsadini ochiq-oydin aytmaydi. Kichik ekskursdan mavzu tomon odimlaydi. Hikoyaning ahamiyatga molik tomoni shundaki, o‗quvchi o‗qigani sayin oxiri nima bo‗lar ekan,keyinchi? Degan savollarni o‗ziga berishdan charchamaydi. Jalol polvonning o‗g‗li Qo‗chqor oson boylik topaman deb yurtma-yurt kezib yurmaganda birovninh haqqiga ko‗z olaytirmaganida, birovning ayolini yo‗ldan urmaganida bunday gaplar bo‗lmasdi. Qishloq erkaklarining maydagapligi butun fojealarga sabab, demoqchi bo‗layotgandir balki yozuvchi. Ijodkor asar yozishdan avval o‗quvchiga aytajak gapini aniqlashtirib olishi lozim. Ushbu asarda ham aynan shunday. Asarda qo‗llangan barcha vositalar ana shu maqsadni yoritishga qaratilishi kerak va shunday bo‗lgan ham. Hikoya qahramonining ichki kechinmalarini yoritishda yozuvchi shunday yo‗ldan boradiki, o‗quvchi qahramon bilan yaxlitlikni o‗zida tuygandek bo‗ladi. Uning dardi bilan yonadi, yashaydi va ba‘zi o‗rinlarda unga dalda bo‗lgisi keladi. Adabiyotshunoslikda gender psixologiyasi degan tushuncha bor. Shundan kelib chiqib, ijodkor asar qahramonlarini o‗z tabiatiga ko‗ra tasvirlagan, ammo polvonning o‗g‗li er kishilardek so‗zlamaydi. Aksincha, ayollarga o‗xshab maydalashib ketgan. Bu uning ishlaridan ham ayon bo‗ladi. Birovning ayolini yo‗ldan urib, tuxmat bilan Sobitni qamatib yuborishi, 19 Buxorada necha-necha oilalarni qon qahshatishi ham uning harakteri qay darajada ekanligini ko‗rsatib beradi. Muallif qahramonning holatini, voqealar tadrijini yoritishda adashmagan. Haqiqadan, insoniyatni yomonliklar, loqaydlik tanazzulga olib boradi. Qayerdaki shu illatlar avj olsa, barcha ko‗rgiliklar shu joyda ro‗y berishidan tashvishga tushadi. Tafsilotlarni shundayligicha emas, badiiyat talablari doirasida tasvirlashga harakat qiladi. Hikoya uch tugun asosiga qurilgan. Shulardan Jalol polvon bilan Ermat polvon o‗rtasidagi kurash bo‗lsa, ikkinchisi Jalol polvonning tobi qochishi, uchinchisi Jalol polvonning Buxoroga borib o‗g‗lining qilmishlaridan bohabar bo‗lishi tasviri nihoyatda real yoritib berilganligiga guvoh bo‗lamiz. Ushbu hikoyasida g‗urur, muhabbat, inson va uning ichidagi ―men‖ kurashi tasviri bor. Hikoya bir qarashda o‗quvchi uchun zerikarlidek bo‗lib tuyilishi mumkin, ammo didaktik ahamiyati yuqori pog‗onada va biroz falsafiy. Buni hikoyani o‗qib mushohada qilgan odamgina biladi. Asarda qarama-qarshiliklar bisyor. Bu qarama- qarshiliklar bevosita botin va zohirda ayon bo‗ladi. Ermat polvonning bir so‗zliligi va pushaymonlik hissi kabilar shular jumlasidandir. Hikoyani o‗qigan odam bir tomondan Jalol polvon va Ermat polvonni oqlasa, bir tomondan qoralaydi. Bunda pushaymonlik ham bo‗lib, polvon o‗g‗lining tarbiyasiga qaysidir nuqtada befarq bo‗lgani sabab afsuslanadi. Tabiatan mehribon ota obrazida namoyon bo‗ladigan Jalol polvonning botinida nima borligi, uning sabr kosasini to‗lguncha bo‗lgan voqealarni muallif shunday tasvirlaydi. “Azob” hikoyasi esa o‗zida o‗tkir yumoristik tabiatga ega ekanligini tahlil jarayonida kuzatishimiz mumkin. Uni o‗qish jarayonida undagi ayrim qochirim va kesatiqlar bir qarashda ko‗zga tashlanmaydi. Uqishda ham balki bu hodisa sezilmas, lekin struktural poetikaning muhim bosqichi bo‗lgan ajratib o‗qish jarayonida asarda muallif satira va yumorni bir joyga yig‗ib, undan butunlay boshqa hodisa-tragik holatni yuzaga keltira olganiga guvoh bo‗lamiz. Portret va qahramon ruhiy holatini berishda ham bu alohidalik o‗quvchini befarq 20 qoldirmaydi, balki, qahramon psixologiyasini yana ham chuqurroq anglashga yordam beradi. Asar arxitektonikasida psixologik holatni vaziyatlar bilan bog‗lab berish ko‗zga tashlanadi. Ergash Nosirovning amaldor kishilar bilan muomala jarayoni bir-biridan tubdan farq qiluvchi uch rakursni ko‗z oldimizda gavdalantiradi. Bu xuddi quyosh nuriga spektr tutganda yetti xildagi kamalak ranglarining paydo bo‗lish jarayoniga o‗xshab ketadi. Struktural tahlil yordamida tadqiq qilingan bu asar 20-yillar tarjimashunosligining muhim yutug‗i edi. Yozuvchining hikoyalarida tasvirlangan kinoyali va achchiq kulgi esa satirik va yumoristik ruhdagi asarlar yaratishning amaliy tajribasi sifatida iz qoldirdi. Hikoyada bosh qahramon Ergash Nosirovning o‗z-o‗zi bilan, boshqa qahramonlar bilan konfliktga kirishishi juda teran ―chiziladi‖. Ijodkor qalamiga mansub ―Azob‖ hikoyasini o‗rganish va tahlilga tortish natijasida quyidagi xulosalar chiqarildi: Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|