Mundarija kirish I bob. Releli himoya xaqida umumiy tushuncha

2.2 Tok transformatorlarining ulanish sxemalari.
Releli himoya qurilmalarining liniya toki bilan ta’minlanishi quyida keltirilgan tok transformatorlari va rele chulg‘amlarini ulashning tipik ulanish sxemalari asosida amalga oshiriladi. Har bir keltirilgan sxemadagi relening ishlashi va xatti-harakati normal va nonormal holatlarida ikkilamchi zanjirdagi tokning tarqalish harakteriga bog‘liq. Sxemalarda tokni tarqalishini aniqlash uchun avvalambor ko‘rilayotgan qisqa tutshuvda birlamchi toklarning haqiqiy qiymatlarining musbat yo‘nalishlari ko‘rsatiladi, keyin esa har bir tok transformatorlaridagi toklarning yo‘nalishini ko‘rsatgichlari (strelkalari) chiziladi, bu yo‘nalish ko‘rsatgichlari birlamchi tokning o‘tishiga bog‘liq. Eng oxirida tok transformatorining ikkilamchi tokini o‘tish yo‘li ko‘rsatiladi. Agar sxemaning biror elementida (o‘tkazgich va rele chulg‘amida) har xil fazalarning ikkilamchi toklari qo‘shilayotgan yoki ayrilayotgan bo‘lsa, bunda natijaviy elementdagi tok fazaviy siljishlarini hisobga olgan holda mos keluvchi faza toklarining vektorlarini geometrik qo‘shish yoki ayirish natajasida topiladi.
Har bir sxema uchun reledagi tok Ir ning fazadagi tok ga nisbatini topish
mumkin. Bu nisbat sxema koeffitsiyenti deyiladi:

Bu koeffitsiyent himoyani sezgirligini baholashda va ustavka toklarini hisoblashda ishlatiladi.
Quyida asosiy tipik sxemalardagi toklarning tarqalishi va ularning ishlatilish joylariga doir ma’lumotlar keltirilgan.


III BOB. RELE QURILMALARINING ASOSLARI
3.1 Elektr mexanik relelar
Releli himoya va elektr avtamatikada elektrmexanik relelar, yarim o‘tkazgich uskunalar yordamida qurilgan relelar va to‘yinuvchi magnit sistemali relelar keng ishlatiladi. Bulardan eng ko‘p tarqalgani elektrmexanik relelardir.
Elektr mexanik relelar katta o‘lchamga ega. Ular ulanadigan tok va kuchlanish transformatorlari bilan birgalikda ko‘p quvvat iste’mol qiladilar. Relelarning yarim o‘tkazgich asosida qurilishi ularning parametr va harakteristikalarini yaxshilashga olib keladi. Shuning uchun ular amalda borgan sari ko‘proq qo‘llanilmoqda.
Elektr kattaliklarga ta’sir javob beruvchi relelardan tashqari, bilvosita Shikastlanish va nonormal rejimlarni harakterlovchi noelektrik kattaliklarda ishlovchi relelar keng joriy etilmoqda.
Masalan, gaz yoki bosimning oshishiga ta’sir ko‘rsatuvchi, moyli transformator va reaktorlarda qo‘llaniluvchi, temperaturani sezuvchi relelar ko‘p ishlatilmoqda.
Elektr kattaliklarga ta’sir javob beruvchi relelarni 2 guruhga bo‘lish mumkin:
- bir elektr kattalikka (tok yoki kuchlanish) ta’sir javob beruvchi relelar;
- ikki elektr kattaliklarga (tok va kuchlanish, ikkita kuchlanish).
Birinchi guruhga tok va kuchlanish relelari, ikkinchi guruhga bir fazali quvvat va qarshilik relelari kiradi.
Elektrmexanik relelar elektr magnit, induksion, elektrdinamik va magnitelektrik pritsiplari asoslarida qurilishi mumkin. Sanoatda asosan, elektrmagnit induksiya tamoili asosida ishlovchi va hamma talablarga javob beruvchi relelar ishlab chiqarilmoqda.
Elektrmexanik relelarning asosiy qismlari o‘rinni chulg‘am va kontaktlardan iborat.
Relening kontaktlari himoya qurilmalarida tokning ishonchli uzilishi va qo‘shilishini ta’min etishlari kerak va shu bilan birga bir necha marotaba harakatlanishga chidamli bo‘lishlari zarur.
Kontaktlarning qo‘shilib-uzilishi zanjirning qo‘shilishi va uzilishini ta’minlovchi quvvat bilan shartli ravishda harakterlanadi. Quvvat ning kattaligi operativ tok manbaining kuchlanishi U bilan kontakt ruxsat beruvchi eng katta tok ning ko‘paytmasi shaklida topiladi.

Relening chulg‘amlari uni harakterlovchi tok va kuchlanishning kattaligiga mos keladigan issiqlikka chidamli bo‘lishi kerak va shu bilan birga mos bo‘lgan iste’mol qiluvchi quvvat ga to‘g‘ri kelishi kerak.
Iste’mol qilinayotgan quvvat Sr relening qo‘zg‘aluvchi sistemasini harakatga keltiruvchi chulg‘ami magnitlovchi kuchining miqdoriga bog‘liq.