Mundarija kirish nazariy qism

Bir naychali manometr (kosali manometr). Bir naychali manometr U- simon manometrni bir turi bo‘lib, (4-rasm) birinchi naycha o‘rnida keng idish (kosa) ishlatiladi. Xuddi U- simon manometr singari ortiqcha bosim hisobiga kosadagi suyuqlik sathi h1-ga pasayib, naychadagi sath h2 –ga oshadi. Bir naychali manometr uchun quyidagi tenglamalar o‘rinlidir:

10-rasm. Bir naychali manometr.

h₁*F=h₂*f , (8)
bundan _. (9)
Manometrdagi suyuqlikni haqiqiy balandligi Н
(10)
ga teng, unda ortiqcha bosim
. (11)
Agar kosa ustida suyuqlik bo‘lsa, unda Р_орт = (ρ - ρ₁)*g*h₂ (12)
Aniqlikni oshirish uchun f/F ≤ 1/400 (13) olinadi.
Unda - ni e’tiborga olmasa ham bo‘ladi
Р_орт = ρ*g*h₂ (14)
Amalda bunday manometrlar 0.156 MPa (2 kGk/sm­­­­ ) dan oshmaydigan bosimlarni o‘lchashda ishlatiladi.
M ikromanometrlar. Juda kichik bosimlarni o‘lchash uchun og‘ma naychali mikromanometrlar ishlatiladi (3 - rasm).

11-rasm Mikromanometr

Naycha og‘ma vaziyatda bo‘lgani sababli o‘lchanayotgan bosimni muvofiqlashtiradigan suyuqlik ustuni uzunligi quyidagi formula bilan ifodalanadi:
(15)
yoki
(16)
Bu asboblar 160-1000 Pa chegaradagi bosimlarni o‘lchashda ishlatiladi, ularni xatosi % dan oshmaydi. Yuqorida keltirilgan prinsipda ishlaydigan qalqovichli, qo‘ng‘iroqli va halqali manometrlar ham uchraydi
Manometrning ishlash prinsipi Burdon naychasining ichki qismiga bosim berib, deformatsiyalanishini o‘lchashga asoslangan. Bosim ortishi bilan oval shakldagi naycha aylana shakliga kirishga harakat qiladi. Natijada naychaning mahkamlanmagan tarafi tashqi tarafga surilib, yoy radiusini orttiradi va bu milning surilishiga olib keladi. Bunday manometrlar guruhiga МА rusumli manometrlar kiradi.




12-rasm. Ikki naychali manometrlar.
Bosim va bosimlar ayirmasini (farqini) o‘lchash uchun sathi ko‘rinadigan ikki naychali simon manometrlardan va difmanometrlardan foydalaniladi (4.1-rasm). Ikki vertikal tutash naycha 1, 2 metall yoki yog‘och asos 3 ga mahkamlangan bo‘lib, unga shkala 4 mahkamlangan.
Agar naychaning ochiq qismidagi suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi ikkinchi qismdagi bosim bilan mos kelsa, sistema muvozanat holatda bo‘ladi. SHunday qilib, quyidagi ifodani yozish mumkin:

B u guruhdagi asboblarning ishlash prinsipi bosimni u bilan funksional bog‘liq bo‘lgan biror elektr kattalikka bevosita yoki bilvosita o‘zgartirishga asoslangan. Bu asboblar, asosan, o‘lchash qiyin bo‘lgan joylarda yoki laboratoriyalarda tadqiqot maqsadlarida qo‘llaniladi. Ushbu asboblar guruhiga qarshilik, sig‘imli, pyezoelektrik, induktiv va boshqa manometrlar kiradi. Qarshilik manometrlarining ishlash prinsipi sezgir ele ment qarshiligining tashqi bosim ta’sirida o‘zgari-shiga asoslangan. Sezgir elementlar qatoriga manganin, platina, konstantan, volfram, yarimo‘tkazgich va hokazolar kiradi. Karshilik manometrlarida ko‘llash uchun eng kulayi manganindir. Manganin ∆R elektr karshilik orttirmasining R bosimga nisbatan chiziqli bog‘lanishiga ega:

(17)
bu yerda К_P— manganin qarshiligining o‘zgarish koeffitsiyenti 1/Pa. R—qarshilik, Om. Manganin qarshiligining chizikli bog‘lanishi tajriba ma’lu- motlaridan 3000 mPa bosimgacha tasdiqlanadi. Bundak tashqari, manganin elektr qarshiligining temperatura koeffitsiyenti juda kichik. O‘zgartgich sezgirligining kichikligi bu manometrlarni juda yuqori (100 mPa dan ortiq) bosimlarni o‘lchash uchun ko‘llashga yo‘l qo‘ymaydi. Manganin uchun Kr = 22,95 • 10^-2 dan Kr = 24,61 • 10^-2 1/Pa gacha.