Mundarija kirish

1- rasm. Titrashdan himoyalovchi shaxsiy himoya vosita
Sanoat binolari xalq xo’jaligining ma’lum bir qismi, ishlab chiqarish sohalariga ko’ra, sanoat korxonalaridan tashkil topadi.O’z navbatida sanoat korxonalari ishlab chiqarish-texnologik jarayonlarini joylashtirish uchun, ya’ni to’g’ridan-to’g’ri biron bir mahsulot yoki yarim fabrikatlarni ishlab chiqarishga mo’ljallangan sanoat binolaridan iborat bo’ladi.Tarmoqlardan kat’iy nazar sanoat binolarini to’rt guruhga, ya’ni, ishlab chiqarish, energetika, transport, ombor xo’jaligi binolari turlarga ajratiladi.Tayyor yoki yarim fabrikat mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun mo’ljallangan binolar ishlab chiqarish binolari deyiladi. Ular ishlab chiqarish tarmoqlariga ko’ra: tikuvchilik, shtampovka-temirchilik, termik, asbobsozlik, ta’mir va shu kabi ko’pgina turlarga ajraluvchi binolardir.
Xalq xo’jaligini elektr energiyasi, siqilgan havo, bug’, gaz bilan ta’minlashda kerak bo’ladigan issiqlik va gidro elektr stantsiyalari, elektr va transformator yordamchi stantsiyalari, bug’ xonalar va hakozolar energetika binolari turlariga mansubdir.Transport-ombor xo’jaligi binolariga esa garajlar, tayyor transport omborlari, o’t o’chiruvchilar deposi va hokazolar kiradi.
Ma’muriy idoralar, maishiy, ovqatlanish va tibbiyot punktlari joylashgan binolar yordamchi bino turlariga kiradi.Sanoat binolarining reja va o’lchamlari katta kichikligi va ularning konstruktiv yechimlari bino vazifasiga hamda unda kechadigan texnologik jarayon xususiyatlariga qarab belgilanadi.Sanoat binolari vazifasiga va qanchalik kerakligiga qarab sifati, asosiy konstruktsiyalarining uzoq muddat o’z vazifasini bajarib turishi va o’tga chidamlilik belgilari ko’ra to’rt sinfga ajratiladi. Bunda birinchi sinfli sanoat binolariga maksimal (yuqori) talab qo’yilsa, 4 sinfdagi binolarga minimal (o’rtacha)talab qo’yiladi.
Sanoat binolari uchun uzoq vaqt o’z vazifasini bajarib turish darajasi quyidagicha belgilanadi: birinchi darajali sanoat binolari uchun bu muddat 50 yildan kam bo’lmasligi va uchinchi darajali sanoat binolaridagi muddat 20 yildan kam bo’lmasligi kerak.
Sanoat binolari konstruktiv elementlarining yonuvchanlik belgisi va chidamlik chegarasiga asosan, bino o’tga chidamligini besh darajaga bo’lish mumkin. Bunda 1- sinfli imoratlar uchun o’tga chidamlik 2-darajadan,2-sinfli imoratlar uchun esa 3-darajadan kam bo’lmasligi kerak. 3-hamda 4-sinfli binolar uchun o’tga chidamlik darajasi belgilanmaydi.
Sanoat binolari arxitekturaviy-tuzilish belgilari bo’yicha bir qavatli, ko’p qavatli, aralash qavatli bo’lishi mumkin.Mahsulot ishlab chiqarishda texnologik jarayon gorizontal holatda o’tsa yoki ishlab chiqilayotgan mahsulot katta hajmli, og’ir bo’lib, bu mahsulotni ishlab chiqarishda dinamik kuchlardan foydalanadigan bo’lsa, sanoat binolari bir qavatli qilib quriladi. Bugungi kunda ishlab chiqarish sanoatining 75 foizi bir qavatli sanoat binolariga joylashtirilgan.Bir qavatli binolar oraliqlar soniga ko’ra bir oraliqli va ko’p oraliqli turlarga bo’linadi. Bino uzunligi bo’yicha joylashgan ustunlari orasidagi ko’ndalang masofa “oraliq” deb ataladi.
Ishlab chiqarishda texnologik jarayonni vertikal yo’nalishda joylashtirish imkonini beruvchi yengil sanoat, oziq-ovqat, radio texnika va boshqa shu turdagi sanoat turlarini ko’p qavatli sanoat binolariga joylashtirish mumkin. Bu binolarda qavatlar aro yopmalarga tushadigan og’irlik kuchi 45KN/m² dan ko’p bo’lmasligi talab etiladi. Ko’p qavatli binolar asosan ko’p oraliqli qilib quriladi.
Ish joylarini zarur miqdorda yoritish maqsadida tabiiy va sun’iy yoritgichlardan foydalaniladi. Tabiy yorug’likdan foydalanishda deraza o’rni o’lchamlarini hisoblab topiladi, sun’iy yoritgichlarni tanlashda esa ularni o’rnatish joylari, quvvatlari va xillari hisobga olinadi.Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishning turiga ko’ra, ishchi va xizmatchilar uchun zarur bo’lgan sanitariya-gigiena va madaniy maishiy xizmat ko’rsatish xonalarini, ya’ni kiyim kiyish va yechinish, yuvinish, hojatxona, tabobat, umumiy ovqatlanish, dam olish hamda ishlab chiqarishni boshqaruvchi xodimlar uchun mo’ljallangan xonalar ko’zda tutiladi. Sanoat binolariga qo’yiladigan texnik talablar deyilganda bino va qurilmalarning mustahkamligi va chidamliligi, uzoq vaqt buzilmasdan o’z vazifasini bajarib turishi, o’tga chidamligi hamda, uni industrial usullarni qo’llash yordamida qurishni tushuniladi.
Texnik talablarga yong’in xavfi talablari va portlash xavfi ham kiritiladi.Arxitekturaviy va badiiy talablarga binoning ichki va tashqi ko’rinishi, pardoz ishlari hamda binolarni ahamiyatiga ko’ra tashqi va ichki tuzilishlari odamlarning estetik talablariga javob bera olishi tushiniladi.Bu talablarga ko’ra yirik sanoat arxitektura ansambli majmua qurilishi ko’zga yaxshi tashlanuvchi bo’lishi kerak.
Sanoat binolari va inshootlarini loyihalash, qurish va ulardan foydalanishda ularga iqtisodiy talablar ham qo’yilib, ularni qurishga kam mablag’ sarflab, ularni arzon, tejamli bo’lishiga erishish zarurdir.
Shu maqsadda, oldindan bir necha variantda reja va konstruktiv yechimlar ishlab chiqilib, ularni solishtirgandan so’ng eng arzon va foydalisi olinadi.
Bino va inshootlarning narxlariga ularning joylashish o’rni, maxalliy qurilish buyumlaridan ularni qurishda samarali foydalanish imkoniyatlarini, transport xizmatlariga ketadigan harajatlar singari omillar ta’sir qiladi. Bulardan tashqari industrial, har tomonlama mexanizatsiyalashgan usullar bilan yig’ma qurilmalardan binolarni qurish bino narxlarini kamaytirishga va ulardan foydalanish davrida kam chiqimli bo’lishga olib keladi. Bu o’rinda loyihalashda EHMlarni ishlatish va ularni yordamida samarali loyihalarni tanlash maqsadga muvofiqdir.