Semantik şəbəkə.Semanetik-"mənaca" deməkdir, semantika elmdir, simvollar və obyektlər arasında, onların ifadə etdiyi münasibəti müəyyən edən elmdir, işarələrin mənasını təyin edən elmdir.
Semantik şəbəkə istiqamətlənmiş qrafdır, onun tərəfləri -anlayışlar, xətlər- onlar arasında münasibətlərdir. Anlayış hər hansı abstrakt və ya konkret obyektlərdir, münasibət-əlaqələrdir: "bu", "hissəsidir", "yerləşir", "sevir".
Sayına görə münasibətlərin tipləri:
- həmcins münasibət (bir itp münasibət);
- həmcins olmayan münasibət (müxtəlif tip münasibət).
Tipinə görə münasibətlər:
- binar (münasibət iki obyekti birləşdirir);
- N-ar (xüsusi münaisbətlər olub, ikidən çox anlayışı birləşdirir).
Semantik şəbəkədə olan münasibətlər:
- "hissə- tam" tipli əlaqə (sinif-qrup, element- çoxluq);
- funksional əlaqə ("baş verir" , "təsir edir" və i.a.);
- kəmiyyət (çox, az, bərabər, ...) ;
- məkan (uzaq, yaxın, altında, üstündə, içində,...);
- atribut əlaqələr (jəhətlərə malikdir, mahiyyəti var);
- məntiqi əlaqələr (və, və ya, yox);
- linqvistik əlaqələr və i.a.
Semantik şəbəkə tipli BB-da həllin axtarış problemi hər hansı altşəbəkəyə uyğun bazaya verilmiş sorğunu əks etdirən şəbəkə fraqmentinin axtarışı məsələsinə gətirilir.
Bu model amerikan psixoloqu Kuillian tərəfindən təşkil olunub.
Freym- Marvin Minskinin adı ilə bağlıdır. Freym- hər hansı qavranışın steorotipinin abstrakt obrazıdır.
Məsələn "otaq" dedikdə "dörd divarı, tavanı, döşəməsi, qapı və pənjərəsi olan, sahəsi 6-20m2 olan" obraz yaranır. Bu atributlardan biri olmazsa bu artıq otaq olmaz, yəni bu təsvirdən heç nə götürmək olmaz, bunlar "otaqın" "slotları"dır və onların da öz mahiyyətləri var-məsələn pənjərələrin sayı, tavanın hündürlüyü, divarın rəngi və i.a.
Freym nəzəriyyəsində otağın belə təsviri otaq freymi adlanır. Freym həm də obrazın təsviri üçün formalizasiya modelinə deyilir.
BB-da saxlanılan freym obrazı və daxil olan verilənlər əsasında real faktiki vəziyyəti təsvir etmək üçün freym ekzemplərı fərqləndirmək lazımdır.
Freym model kifayət qədər universaldır, o aşağıdakıların koməyi ilə çoxjəhətli bilikləri əks etdirməyə imkan verir:
_ freym- struktur- obyekt və anlayışları ifadə etmək üçün;
- freym- rollar;
- freym- ssenari;
- freym- situasiya;
Freymin ənənəvi strukturu:
(Freymin adı:
( 1-ci slotiun adı: 1-ji slotun mahiyyəti)
( 2-ci slotun adı: 2-ji slotun mahiyyəti)
( N-ci slotun adı: N-ji slotun mahiyyəti).
Biliklərin qeyri-səlis relyasionmodeli əsasında təsvir edilməsi zamanı hər bir obyekt onu səjiyyələndirən jəhətlər, zaman və məkan xüsusiyyətlərini əks etdirən münasibətlərlə ifadə olunur.Bu modelə əsasən hər bir obyekt R=S, T, P üçölçü ilə təsvir edilir ki, burada S- obyektə məxsus jəhətlər, T- onun zaman, P- məkan xüsusiyyətləridir. Obyekt olaraq anlayış, hərəkət və ya bir ifadə, fikir ola bilər. Məsələn, predmet sahəsi kimi elm sahəsi götütülərsə R obyekti kimi hər hansı ayrıja götürülmüş bir elmi müəssisə- elmi-tədqiqat müəssisəsi (ETM) ola bilər; S- ETM- in fəaliyyətini səjiyyələndirən kriteriyalar çoxluğu; T- ETM-in bir tədqiqat obyekti kimi baxıldığı dövr və ya zaman intervalı; P- ETM- in məkan xarakteristikalrı, daha doğrusu, onun yerləşdiyi məkan, istehsal əlaqələri və i.a. başa düşülür. Bu jəhərlərin, zaman və məkan xüsusiyyətlərinin obyektə uyğunluğunu əks etdirən dördölçülü relyasion matrislə təsvir edilir:
Gz(R):z(x)[0,1], z{S, T, P}
Burada z(x) -z elementlərinin R obyektinə mənsubiyyət funksiyasıdır.
2. ES- in məqsədigöstərilən parametirlər ilə təyin olunur: ES-in yaradılma məqsədi- çətin formalaşan problemlərin həlli, işçilərin təhsilləndirilməsi; adi idarə işlərinin(rutina) avtomatlaşdırılması; ekspertlərin biliklərinin yayılması və s.
Predmetsahəsi-parametrlər çoxluğu ilə öyrənilir. Predmet sahəsi və orada həll olunan problemlərin tipləri jədvəl 3-də verilmişdir.
Ekspert sistemləri müxtəlif məqsədlə istifadə olunurlar və əsasən aşağıdakı problemlərin həllinə yönəldilmişlər (cədvəl 1):
Cədvəl 1 .
Tip
problemin təsviri
Problemin müəyyənləşdirilməsi
1. İdentifikasiya ES
müşahidə olunan verilənlərlə bağlı vəziyyətin təsviri
sürətlərin, dilin tanınması
radarlardan alınan siqnalların tanınması.
2. İdarəetmə ES
cari vəziyyətlərin ardıjıl şərhi, təhlili və idarəediji qərarın verilməsi