Muqobil energiya manbalaridan keng foydalanish har bir mamlakatning ustuvor maqsadlari hamda energetika havfsizligi vazifalariga muvofiq keladi va energetika sohasining jadal rivojlanayotgan yo’nalishlaridan hisoblanadi

4. Quyosh energiyasidan foydalanish 
 
Jahon energetika kengashi tomonidan taqdim etilgan rejaga muvofiq, kurrai 
zaminimizda har yili ishlatiladigan yoqilg`i 15 milliard tonna neft yoqilg`isi 
ekvivalenti energiyasidan oshmagan taqdirdagina bunday halokatning oldini olish 
mumkin. Buning uchun 2050-yilga borib sarflanishi mo`ljallanayotgan 
yoqilg`ining qirq foizi quyosh, shamol, oqar suv yordamida hamda biologik usulda 
hosil qilinadigan energiya kabi qayta tiklanuvchan issiqlik manbalaridan 
foydalanish 
hisobiga 
qoplanishi 
lozim. 
O`zbekiston quyosh energiyasidan xalq xo`jaligining turli jabhalarida 
foydalanish uchun qulay tabiiy sharoitda joylashgan. Yurtimiz iqlim sharoitida har 
yili bir kvadrat metr yer sathiga bir million yetti yuz ming kilovatt-soat miqdorida 
quyosh 
energiyasi 
tushadi.
O`zbekiston Fanlar akademiyasining "Fizika-Quyosh" ilmiy ishlab chiqarish 
birlashmasi selektiv qoplamalar va quyosh issiqlik qurilmalari laboratoriyasida 
bunday vazifalar echimini topishga xizmat qiladigan noan`anaviy, qayta 
tiklanuvchan va ekologik toza quyosh energiyasidan issiqlik manbai sifatida 
foydalanuvchi qurilmalar majmuasi yaratildi. O`zbekiston energetiklarining bu
borada qo`lga kiritgan yutuqlari quyosh energiyasidan issiqlik ta`minoti tizimlarida 
keng 
foydalanish 
imkonini 
beradi. 
Respublikamizda ishlab chiqarilayotgan 65 million tonna shartli yoqilg`ining 
uchdan bir qismi aholining issiqlik energiyasiga bo`lgan ehtiyojini qoplash uchun 
sarflanadi. Agar uning 25 foizi quyosh energiyasi hisobiga qoplansa, talab 
qilinadigan an`anaviy yoqilg`i miqdori sezilarli kamayadi, atrof- muhitga 
yetkazilayotgan 
zararning 
oldi 
olinadi. 
Quyosh energiyasini issiqlik energiyasiga aylantiruvchi qurilma quyosh 
kollektori deb ataladi. Iste`molchilarning issiqlik energiyasi yoki issiq suvga 
bo`lgan ehtiyojini istalgan vaqtda qondirish uchun yana qo`shimcha issiqlik 
energiyasi akkumulyatorlari talab etiladi. Hozirgi paytda olimlarimiz shunday 
qurilmalarning keng ko`lamda foydalanishga mo`ljallangan nusxalarini ishlab 

---

22 
chiqib, 
amaliyotga 
tatbiq 
etish 
borasida 
izlanmoqda. 
Quyosh energiyasidan amalda foydalanishning yana bir muhim yo`nalishi uni 
fotoelektrik 
batareyalar 
yordamida 
elektr 
energiyasiga 
aylantirish 
va 
markazlashgan elektr tarmoqlari etib bormagan joylardagi iste`molchilarni 
ta`minlashdir. Bu borada jahonning rivojlangan mamlakatlarida samarali usullar 
yaratilgan. 
Quyoshdan olinadigan elektr energiyasi narxini yanada pasaytirishning 
istiqbolli yo`llaridan biri termodinamik usuldir. Bunda dastlab quyosh energiyasi 
harorati 300-350 daraja bo`lgan issiqlik energiyasiga aylantiriladi, keyin undan 
an`anaviy bug`-kuch qurilmalari yordamida elektr energiyasi hosil qilinadi. Bu
usulda ishlab chiqilgan har bir kilovatt-soat elektr energiyasining narxi
O`zbekiston iqlimi sharoitida 0,1 AQSh dollarigacha pasayishi mumkin. 
Tabiiyki, markaziy elektr tarmoqlaridan uzoqda joylashgan kam quvvatli energiya 
talab qiluvchi iste`molchilarni an`anaviy usulda elektr energiyasi bilan ta`minlash 
iqtisodiy jihatdan murakkab jarayon. Ilmiy izlanishlar natijasida yaratilgan yangi 
qurilma 
bunday 
muammoni 
bartaraf 
etishda 
nihoyatda 
qo`l 
keladi.
Hozir respublikamizning tog`oldi va cho`l hududlarida shunday qurilmalardan bir 
nechtasi ishlab turibdi. 

---

23