N. B. Adizova, R. X. Jumayev, R. A. Qo‘ldoshev, S. R. Ismatov ona tili o‘qitish metodikasi

2.3. Savod o‘rgatish jarayoni bosqichlari.
Analitik-sintetik (tahlil-tarkib) tovush metodida savod o‘rgatish jarayoni 4 
oy davom etadi. Bu jarayon quyidagi 2 davrga bo‘linadi
3
: 
a) alifbogacha tayyorgarlik davri 
(2 hafta); 
b) alifbo davri 
(31 dekabrgacha davom etadi). 
Alifbogacha 
tayyorgarlik 
davri.
Bu 
davrning 
asosiy 
vazifasi 
o‘quvchilarni maktab, sinf, tartib-intizom qoidalari va o‘quv qurollari bilan 
tanishtirish, nutq o‘stirishga oid mashqlar o‘tkazib, fonematik eshitishni 
o‘stirishdan iboratdir.
Alifbogacha tayyorgarlik davri, o‘z navbatida, quyidagi 2 bosqichga 
bo‘linadi: 
1. Harf o‘rganilmaydigan bosqich 
(1 hafta). 
2. Unli tovush va harf o‘rganiladigan bosqich 
(1 hafta).
 
1-bosqichda o‘quvchilarga og‘zaki va yozma nutq haqida, gap, so‘z, 
bo‘g‘in va tovushlar haqida, nutqning gaplardan, gaplarning so‘zlardan tuzilishi, 
so‘zlarning bo‘g‘inlarga bo‘linishi, bo‘g‘inlarning tovushlardan tashkil topishi 
haqida ma’lumot beriladi, tovushlarning unli va undosh tovushlarga ajratilishi 
o‘rgatiladi, ulardan amaliy foydalana bilish ko‘nikmalari hosil qilinadi. Bu 
jarayonda maxsus nusxalar asosida o‘quvchilarning bog‘lanishli nutqi ustida 
ishlanadi. Ularga “Alifbe”da berilgan rasmlar asosida hikoyalar tuzdirishdan 
tashqari, o‘zlari bilgan she’r, ertak, hikoya, tez aytish, maqol, topishmoq, xalq 
ashulalari, alla, qo‘shiqlar, latifalardan ayttiriladi. 
Tayanch so‘zlar asosida gap tuzdirish, “Alifbe” sahifalaridagi so‘zlarning 
talaffuzi, o‘qilishi va ma’nolari ustida ishlash kabi ishlar uyushtiriladi (Bu 
tarzdagi ishlar har bir darsda mavzularga bog‘liq ravishda izchil davom ettirib 
boriladi). 
3
Ba’zi adabiyotlarda bu jarayon 3 davrga bo‘lingan. Qarang: O‘zbekiston Respublikasida umumiy o‘rta ta’lim 
strategiyasi muammolari va ta’lim mazmunining yangi modellari, ularni tatbiq etish yo‘llari/ R. Safarova, U. 
Musaev, P. Musaev, F. Yusupova, R. Nurjanova. – T.: Fan, 2005. – 217-218-betlar. 

---

35 
Bu bosqichdagi yozuv darslarida o‘quvchilar yozuv daftari va yozuv 
chiziqlari bilan tanishtirilib, harf elementlarini yozishga o‘rgatiladi, ularda 
namunaga qarab grafik xatolarini aniqlash o‘z-o‘zini tekshirish, harf oralarining 
tengligiga rioya qilish, chamalab yozish kabi ko‘nikmalar hosil qilinadi. 
2-bosqichda unli tovush-harflar o‘rgatiladi. Bunda ularning quyidagi uch 
xususiyatini o‘quvchilar amaliy ravishda puxta egallashlariga erishish lozim: 
a) talaffuzda (og‘izda) to‘siqqa uchramasligi; 
b) cho‘zib aytilishi; 
v) faqat ovozdan tashkil topishi. 
Shuningdek, bu bosqichda tovush bilan harfni farqlashga o‘rgatish ko‘zda 
tutiladi. Ushbu bosqichdanoq tovush va harf o‘rtasidagi chegaraga qat’iy rioya 
qilinadi. Bolalarga tovush haqidagi ma’lumotlar kitob ochtirilmay beriladi. 
Tovushni ifodalovchi harf ko‘rsatilgach, harf ustida ishlanadi. Tovush va harfga 
oid o‘ziga xos xususiyatlar (tovushlarni talaffuz qilamiz, eshitamiz; harflarni 
yozamiz, 
ko‘ramiz, 
o‘qiymiz) ham izchil ravishda o‘quvchilarning 
o‘zlashtirishlarini hisobga olgan holda sekin-asta tushuntirila boriladi. 
Alifbo davri.
Bu davr 31 dekabrgacha davom etib, unda o‘quvchilar 
alifbodagi barcha unli va undosh tovush-harflar bilan tanishtiriladi. Undoshlar 
osondan qiyinga tamoyili asosida joylashtiriladi. Oldin sonor tovushlar (