N. B. Adizova, R. X. Jumayev, R. A. Qo‘ldoshev, S. R. Ismatov ona tili o‘qitish metodikasi

Savod o‘rgatishning asosiy davrida o‘quvchilarni o‘qishga o‘rgatish. 
Ma’lumki, savod o‘rgatish jarayonidagi o‘qish darslarining asosiy vazifasi 
o‘quvchilarga tovush va harfni tanishtirish, ularning to‘g‘ri talaffuzini o‘rgatish 
orqali bolalarda to‘g‘ri, ongli, ifodali o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirishdan 
iborat. Shuningdek, o‘quvchilar lug‘atini boyitish, bog‘lanishli nutqini o‘stirish, 
bilimini boyitish, tafakkurini shakllantirish, eshitish, qabul qilish sezgisini 
o‘stirishda ham bu davr mas’uliyatliligi bilan alohida o‘rin tutadi. 
Tayyorgarlik davri o‘qishga o‘rgatish uchun zamin hozirlaydi. Bu davrda 
bolalarda o‘zgalar nutqini eshitish, diqqatni to‘plash, til birliklarini (tovush, 
bo‘g‘in, so‘z, gap) farqlash, ajratish, ularning vazifalarini anglash kabi 
xususiyatlar shakllantiriladi. Bular o‘quvchilarning o‘qishni muvaffaqiyatli 
egallashlariga yordam beradi. 

---

38 
O‘qishga o‘rgatish uchun, avvalo, o‘quvchi tovush va harf bilan yaxshi 
tanishtirilishi lozim. Tovush va harf bilan tanishtirishda bo‘g‘indan tovushni 
ajratish tamoyiliga rioya qilinadi. Harf bilan tanishtirish bir necha xil 
yo‘nalishda amalga oshirilishi mumkin: 
1. Mazmunli rasm yuzasidan savol-javob usuli bilan bog‘lanishli hikoya 
tuzdiriladi. Undan kerakli gap, so‘ng kerakli so‘z ajratib olinadi, so‘ngra so‘z 
ustida yuqoridagi kabi tahlil ishlari uyushtiriladi. 
2. So‘z asos qilinib, analitik mashqlar yordamida o‘rganiladigan tovush 
ajratib olinadi. Masalan: 
oy.
O‘qituvchi 
oy
rasmini ko‘rsatadi, o‘quvchilar uning 
nomini - so‘zni aytadi. O‘qituvchi o tovushini cho‘zib (o-o-o-y) aytadi va qaysi 
tovushni cho‘zib aytayotganini o‘quvchilardan so‘raydi. O‘quvchilar 
o
tovushini 
aytgach, uning xususiyalari haqida savol-javob o‘tkaziladi. 
O
tovushli so‘zlar 
o‘ylab toptiriladi. Shundan so‘ng o harfi kesma harfdan yoki rasmli alifbodan 
ko‘rsatiladi. Bunda o harfining shaklini esda olib qolishlariga alohida e’tibor 
qaratiladi. 
3. O‘rganilgan harflar ichiga bugun o‘rganiladigan harf aralashtirib 
qo‘yiladi, bolalar uning ichidan notanish harfni ajratadilar, so‘ng o‘qituvchi bu 
harf ifodalaydigan tovushni aytadi. O‘quvchilar tovushning xususiyatlarini 
aytadilar. Shu harfni kesma harflar ichidan topib, kitob sahifasidan, rasmli 
alifbodan ko‘rsatadilar. Shu tariqa tovush-harf bilan tanishtirilgach, o‘qishga 
o‘rgatish ustida ishlanadi. 
Bunda “Alifbe” sahifalaridagi so‘zlarni oldin bo‘g‘inga bo‘lish, so‘ng 
o‘qishni mashq qilish yaxshi samara beradi. O‘qituvchining namunali o‘qishidan 
so‘ng birgalikda ovoz chiqarib o‘qish, yakka-yakka o‘qish, shivirlab o‘qishdan 
foydalaniladi. Ayniqsa, sekin o‘qiydigan o‘quvchilar bo‘lgan sinflarda xor bilan 
o‘qitish o‘qishni tezlashtirishga yordam beradi. Sinf o‘quvchilarining o‘qish 
ko‘nikmalaridan kelib chiqib, matndagi so‘zlarni xattaxtada bo‘g‘inlarga bo‘lib 
yozish, o‘rganilgan harflarni hisobga olgan holda qo‘shimcha so‘z birikmalari, 
gaplar tuzib yozish va o‘qitish usulidan ham foydalaniladi. 

---

39 
Ma’lumki, “Alifbe” sahifalarida bo‘g‘in tuzilishi murakkablashib boradi. 
Shuning uchun o‘qituvchi har bir bo‘g‘in tuzilishining murakkabligiga qarab ish 
usullarni belgilab olishi zarur. Masalan, uch tovushdan tuzilgan, to‘rt tovushdan 
tuzilgan bo‘g‘inlarni o‘qishga o‘rgatish ham o‘ziga xos qiyinchiliklarni keltirib 
chiqaradi. Bunda 
o-lov, Man-non 
tipidagi bo‘g‘inlarda