N. I. Musayev tarix fanlari doktori, professor

 
Æ
1916­yildagi mardikorlikka 
qarshi qo‘zg‘olon.
 
Æ
Jizzax qo‘zg‘oloni.
 
Æ
Qo‘zg‘olonning oqibatlari.
MA’LUMOT UCHUN
Turkiston mahalliy aholisining front ortida ishlash uchun mardi-
korlikka olinadiganlari soni viloyatlar bo‘yicha taqsimlandi. Masalan, 
Farg‘ona viloyatida xonadonlarning har beshtasidan bir kishi mardikor-
likka olingan. Bu mahalliy xalqning kuchli e’tirozlariga sabab bo‘ldi. 
Mardikorlikka boradiganlarning ro‘yxatini tuzishda Turkiston mahalliy ma’mu-
riyati vakillari adolatsizliklarga yo‘l qo‘ydilar. Hatto oilada bir nechta erkak bo‘lishi-
ga qaramasdan badavlat xonadon vakillari pora evaziga ro‘yxatga kiritilmagan. 
Lekin kambag‘al oilalardan garchi bir erkak bo‘lsa ham, u ro‘yxatga olindi. Bun-
day nohaqliklar xalq ommasining noroziligini yanada kuchaytirgan. 
Mahalliy aholi o‘rtasida mardikorlikka olishga qarshi keng ommaviy chiqish-
lar boshlanib ketdi. Samarqandning Urgut qishlog‘ida, keyinchalik, Siyob, Ma-
halla, Xo‘ja Ahror, Angorda, 1916-yilning iyulida Dahbedda norozilik chiqishlari 
bo‘lib o‘tdi. Namoyishchilar mahalliy boshqaruv vakillarini kaltaklab, ro‘yxatlarni 
yirtib tashlaganlar.
49

---

50
IJODIY FAOLIYAT
1. Turkistonda mardikorlikka 
olishga qarshi qo‘zg‘olon 
qanday yakunlandi? 
2. Qo‘zg‘olon boshlanishiga 
nima sabab bo‘lgan?
3. Qo‘zg‘olonchilarning maqsad­
lari nima edi? 
4. «Mardikorlikka ro‘yxatga olish­
dagi adolatsizlik» deganda ni­
mani tushundingiz?
1. 
Jizzax qo‘zg‘oloni qay ho
­
latda boshlandi?
2. Qo‘zg‘olon rahbarlari kimlar 
edi va ular qanday yo‘l tutishdi?
3. 
Jizzax qo‘zg‘oloni qanday bos
­
tirildi?
4. Qo‘zg‘olonchilarning yengi­
lishiga nimalar sabab bo‘lgan?
MA’LUMOT UCHUN
1916-yil Jizzaxda mardikorlikka 
qarshi ommaviy qo‘zg‘olon ko‘tarildi. 
Tez orada u boshqa shaharlarga, jum 
ladan, 
Toshkent, Samarqand va ko‘plab atrofdagi 
qish 
loqlarga yoyildi. Jizzax shahrida Damin 
kulol bosh chiligida hunarmandlar mardikorlik-
ka olish bo‘yicha ro‘yxatni talab qilib qishloq 
oqsoqoli huzuriga bordilar. 
Oqsoqol ro‘yxatni ber-
may, to‘plangan odamlarni 
haqorat qildi. Bu holat aholi-
ning keskin noroziligini kelti-
rib chiqardi. Shundan keyin 
ketmon, tayoqlar bilan qurol-
langan qo‘zg‘olonchilar Jiz-
zaxning yangi shahar qismi-
ga yo‘l oladi. 
Jizzax qo‘zg‘oloni ish-
tirokchilari mustamlakachi 
ma’muriyatga tegishli bo‘lgan 
harbiy, ma’muriy binolar va 
boshqa joylarga hujum qildi-
lar. Turkistonda harbiy holat 
e’lon qilindi. 
Bu vaqtda mustamla-
kachi hukumat qo‘zg‘olon-
ni bostirish va uning ishtirokchilarini jazolash 
choralarini ko‘rdi. 
Qo‘zg‘olon rahbarlari va faol ishtirokchila-
ri qo‘lga olinib, o‘lim jazosiga hukm etildi. 
Qo‘zg‘olon ko‘tarilgan qishloqlarga o‘t qo‘yildi. 
Ularning oila a’zolari ham jazoga tortildi.
Qo‘zg‘olonda ishtirok etgan, unga xayrixoh 
bo‘lganlar qo‘lga olindi. Hukumatga yordam 
bermagan aholi uylaridan cho‘lga haydab yu-
borildi.
IJODIY FAOLIYAT

---

51
MA’LUMOT UCHUN
Qo‘zg‘olonchilar mustamlakachi 
hukumatga qarshi oddiy ish qurollari 
bilan jang olib bordi. Bundan tashqari, ularning 
aksariyati dehqonlar, hunarmandlar bo‘lganligi 
va harbiy sohadan mutlaqo bexabar ekanligi 
qo‘zg‘olonning mag‘lubiyatga uchra 
shiga sa-
bab bo‘ldi. 
Qo‘zg‘olon bostirilgach, xalq boshiga juda 
katta musibatlar tushdi.