N. I. Musayev tarix fanlari doktori, professor
Æ Birinchi jahon urushining Tur kistonga ta’siri
Yüklə 18,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Æ Birinchi jahon urushining Tur kistonga ta’siri. Æ Mardikorlikka safarbarlikning e’lon qilinishi. Æ Xalq norozilik harakatlari. Rossiya imperiyasi Birinchi jahon urushida ishtirok etishi munosabati bilan ommaviy safarbarlik e’lon qildi. Safarbarlik Ros- siyaning mustamlakalariga, jumladan, Turkistonga ham tegishli edi. Unga ko‘ra, Tur- kiston o‘lkasidan urushga 19 yoshdan 43 yoshgacha bo‘lgan aholining yevropalik qismi vakillari chaqirildi. Ishchi kuchi sifatida erkaklarning urushga oli- nishi oilalarning asosiy boquvchisidan ajralishiga va ularning og‘ir ahvolga tushishiga sabab bo‘ldi. Mahalliy aholidan arzon mehnat kuchi sifatida foy- dalanishga harakat qilindi. XX asrning boshlarida jahondagi yirik dav latlarning o‘zar o munosabatlari k eskin ko‘rinish oldi. Oqibatda 1914 yilda bosh langan Birinchi jahon urushida bir tomon dan Rossiya, Angliya va F ransiya – Antanta, ikkinchi tomondan Germaniya, A vstriya Vengriya va Italiya boshchiliklarida tuzilgan harbiy ittifoqlar (jami 38 davlat) qatnashdi. 46 47 IJODIY FAOLIYAT 1. Rossiya imperiyasi tomonidan Birin chi jahon urushi masalasidagi ommaviy safarbarlik nima sababdan aholining yevropa lik qismi hamda mahalliy qismi uchun alohida tarzda olib borildi? 2. Turkiston aholisi uchun Birinchi jahon urushi ga ommaviy safarbarlik qanday natijalar bilan yakunlandi? Favqulodda holat tartibini buzganlar 50 so‘mgacha jarima to‘laydigan yoki 3 oygacha qamoq jazosiga hukm qilii nadigan bo‘ldi. 1914-yilda Turkistonda favqulod- da muhofaza holati e’lon qilindi. Bu ho- lat Turkiston aholisi uchun noodatiy bo‘lganligi uchun turli ziddiyatlar kelib chiqa boshladi. Davlat moliyasi inqirozga yuz tutdi. Tala- fotlar o‘rnini to‘ldirish va harbiy xarajatlar o‘si- shini qoplash maqsadida Turkistonda paxtaga o‘zgarmas davlat narxi joriy etildi. Narxlar umu- miy o‘sishi sharoitida bu narx paxtakorlarning hosil yetishtirishdagi xarajatlarini qoplay olmas edi. MA’LUMOT UCHUN IJODIY FAOLIYAT 1. Birinchi jahon urushida Rossiya, Angliya va Fransiya davlatlaridan iborat ittifoq – Antantaga birlashishiga sa bab bo‘lgan omillarni «Jahon tarixi» darsligida olingan bi limlaringizga tayanib asos lang. 2. Nega mahalliy aholi Birinchi jahon urushida harbiy xizmat ga jalb qilinmadi? 3. Erkaklarning urushga yubo rilishi o‘lka hayotiga qanday ta’sir ko‘rsatgan? 4. Urushning Turkiston o‘lkasi dagi aholi turmush sharoiti, narxnavo, qishloq xo‘jaligiga ta’siri bo‘ldimi? Javobingiz da ushbu davrda yasha gan insonlarning turmush tarzi, urfodatlari va qadriyatlarini inobatga oling. 48 Urush ketayotgan joylardagi vayronagarchiliklarni tugatish, mu- dofaa inshootlarini qurish, urushga oziq-ovqat va qurol-yarog‘larni tayyorlash va ularni joylar- ga yetkazish ishlari katta muammoga aylandi. Bu ishlarni amaliy boshqarish va tashkil qilish umuman izdan chiqib ketdi. Yuzaga kelgan muammoni hal qilish uchun imperiya Turkiston, Sibir va Kavkazdagi tub aholidan front orqasidagi ishlarda foydalanish- ga qaror qiladi. Natijada erkaklar front ortidagi ishlarni bajarishga safarbar qilina boshlandi. MA’LUMOT UCHUN IJODIY FAOLIYAT 1. Sizningcha, 1914-yilda Turkistonda favqulodda muhofaza holati e’lon qili nishiga qanday omil sabab bo‘ldi va bu holat mahalliy aholi uchun qanday natijalar bilan yakunlandi? 2. Birinchi jahon urushi Rossiya iqtisodiyotining qaysi jihatlari ni ko‘rsatib berdi? 1. «Shum bola» filmi ni ko‘ring va davr dagi ijtimoiy jarayon larga baho bering. 1) Jamiyatdagi ijtimoiy mu nosabatlar. 2) Xalqning turmush tarzi. 3) Aholining Birinchi jahon urushiga munosabati. 2. Nima uchun mardikorlikka qar shi harakatlarning keng ommaviy tus olishidan mus tamlaka hukumati, o‘lka va viloyat ma’murlari xavotirga tushdi? 3. 1914yilda Turkistonda favqulodda muhofaza hola tini e’lon qilishdan maqsad nima edi? DARSDAN SABOQ CHIQARIB TURKISTONDA 1916-YILGI TURKISTONDA 1916-YILGI QO‘ZG‘OLONNING BOSHLANISHI QO‘ZG‘OLONNING BOSHLANISHI BUGUN DARSDA MULOHAZA UCHUN 1. «Mardikor», «mardikor lik» deganda nimani tu shunasiz? 2. Rossiya imperiyasiga mardikorlar nima uchun kerak edi? Yüklə 18,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|