N. I. Musayev tarix fanlari doktori, professor

Viloyat boshqaruvi
Harbiy gubernator 
yordamchisi
Harbiy 
gubernator
Viloyat mahkamasi 
boshlig‘i 
maslahatchilari
Politsmeyster
(mirshabboshi)
Viloyat mahkamasi 
boshlig‘i
Tumanboshilar
Uchastka (bo‘lim)
pristavlari
Shahar hokimiyati 
boshliqlari
IJODIY FAOLIYAT
1. 1886­yildagi «Nizom» asosida an’ana­
viy yerga egalik qilish munosabatlari­
ga qanday o‘zgartirishlar kiritildi?
2. 1886­yildagi «Nizom» qanday oqibat­
larga olib keldi?
1880–1890­yillar
da minta­
qaga ko‘chib kelganlar hiso
­
biga o‘lkada k
o‘plab pravos­
lav jamoalari 
shakllanib, ular 
ya 
shaydigan aholi punktlarida 
pravoslav cherk
ovlari qurilgan.
BILASIZMI?
1886-yildagi «Nizom»da hukumat tasarrufida qolayotgan bo‘sh tur
­
gan davlat yerlariga rus aholisini joylashtirish muhim ekanligi qat’iy bel­
gilab qo‘yildi. Ko‘chirish siyosati bilan shug‘ullanish o‘lka ma’muriyati zimma­
siga yuklatilgan. Ko‘chib kelganlarga katta imtiyozlar berilgan. Ular mablag‘, turar 
joy, yer maydonlari, kreditlar bilan ta’minlangan. Ko‘chib kelganlar 5 yil davomida 
soliqlardan ozod etilgan, keyingi 5 yil davomida soliqlarning yarmini to‘lagan. Ros­
siyadan ko‘chib kelganlar, asosan, qishloq aholisi bo‘lgan. Ular uchun o‘lka ma’mu
­
riyati maktab va cherkovlar qurishga mablag‘ ajratgan. Turkiston o‘lkasida harbiy 
xizmatchilar ya shab qolishlari va tomorqa yer olishlari mumkin bo‘lgan.
Yangi vaqf hujjatlarini tasdiqlash faqat general-gubernator roziligi 
bilan davlat soliqlari va majburiyatlaridan ozod qilmasdan amalga oshi-
rilgan.
Vaqf hujjatlarini e’tirof etish, vaqf daromadlarining to‘g‘ri ishlatilishi 
ustidan nazorat qilish va ularni taftish qilish huquqi viloyat ma’muriyati 
ixtiyoriga o‘tkazildi. Vaqf mulklarini nazorat qilish mustamlakachi huku-
mat vakillari qo‘liga o‘tishi bilan masjidlar va maktablarning moddiy ah-
voli yomonlashdi.

---

38
DARSDAN SABOQ 
CHIQARIB
1. Turkiston general­guberna­
torligi boshqaruvi kimlardan 
iborat bo‘lgan?
2. 1886­yilgi «Nizom» bo‘yicha boshqa­
ruvda qanday o‘zgarishlar bo‘ldi?
3. Rossiya imperatorining siyosiy agentligi 
vazifasi nimadan iborat edi?
4. Xaritadan Turkiston general­guberna­
torligidagi viloyatlarni aniqlab, qaysi 
viloyatlarga bugungi O‘zbekistonning 
qaysi hududlari kirishini belgilang.
5. Har bir matndan tarixiy atamalarni ajra­
ting va lug‘at yordamida ularning maz­
munini aniqlang. 
6. Mustamlakachi hukumat vaqf yerlariga 
nisbatan qanday siyosat olib bordi?
7. Ko‘chirib keltirilganlarga qanday im­
tiyozlar berilgan?
IJODIY FAOLIYAT
Nuqtalar o‘rnini to‘ldirib, daftaringizga 
ko‘chiring:
1. 1886­yildagi «Nizom»ga ko‘ra Za­
rafshon okrugi ... viloyatiga aylan­
tirildi.
2. Viloyat ... gubernatorlari, gene­
ral­gubernator ... boshqaruvchisi, 
Turkiston harbiy ... shtabi boshlig‘i 
bu ...ning doimiy ... bo‘lishgan.
3. ...­yil Rossiya imperatorining ... 
agentligi ... yo‘lga qo‘yildi.
4. Nima uchun imperiya hukumati 
yerga egalik qilishni to‘liq o‘z qo‘li­
ga olishga harakat qildi?