N. I. Musayev tarix fanlari doktori, professor
Yüklə 18,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ismoil G‘aspirali
|
Ismoil G‘aspirali
(1851–1914) butun tur kiy xalqlar o‘rtasida yoyilgan jadidchilik ha rakatining asoschisi hisoblanadi. U diniy va dunyo viy bilimlarni chuqur egallab, jahon taraqqiyoti bilan yaqindan tanishgan, bir nech ta xorijiy tillarni, turli xalqlarning ma daniyatini o‘rgangan edi. Jadidchilk g‘oyalarining keng yoyilishi da «Tarjimon» gazetasi muhim o‘rin tut di. Ismoil G‘aspiralining 1893-yilda Toshkent, Sa marqand va Buxoroga tashrifi ma’rifatparvarlik g‘oyalarining keyingi rivo jiga turtki bo‘ldi. IJODIY FAOLIYAT 1. Nima uchun jadid chilk g‘oyalarining keng yoyilishida «Tarjimon» gazetasi muhim o‘rin tutdi? 2. Nima deb o‘ylaysiz, jadidlar o‘z g‘oyalarini tarqatishda gazetalar dan foydalanishni maq sad qilib qo‘yishgan bo‘lsa, aholining savodi qanday bo‘lgan? MA’LUMOT UCHUN Buxoro amirligida birinchi yangi usul maktabi 1893-yilda faoliyat ko‘rsata boshla- di. Keyinchalik, bunday maktablar boshqa hu- dudlarda ham keng tarqaldi. Jadidlar ma’rifatparvarlik yo‘lida Qrim ziyolilari tajribalarini o‘rganish bilan birga boshqa mamlakatlardagi taraqqiyparvarlarning ilg‘or g‘oyalaridan ham foydalandilar. O‘rta Osiyodagi milliy taraqqiyparvarlik harakati hududiy xususiyatlariga ko‘ra Turkiston, Buxoro va Xiva jadidlariga bo‘linadi. Turkiston jadidchiligining asosiy tarkibini ziyolilar tashkil qilib, ular Rossiya im- periyasi mustamlakachilik siyosatiga qarshi kurash- ning oldingi saflarida turdilar. Buxoroda jadidchilik harakati Turkiston o‘lkasiga nisbatan og‘ir ijtimoiy-siyosiy sharoitda yuzaga keldi. Uning tarkibi, asosan, mayda do‘kondorlar, o‘qituvchi- lar, hunarmandlar, savdogarlardan iborat edi. Buxoro jadidchiligi ayrim mutaassib mullalar, yangi lik va islohotlarni xush ko‘rmaydiganlar oqimi qarshiligiga uchradi. 1910-yildan boshlab Buxoroda jadidchilik harakati siyosiy tashkilot sifatida shakllana boshladi. Nima uchun jadidlar Buxoroda davlatning ichki boshqaruv tizimi za mon talablariga javob ber masligini, siyosiyma’mu riy tuzumni o‘zgartirish lozimligini ko‘tarib chiqish di? Fikringizni asoslang. IJODIY FAOLIYAT Turkistonda taraq qiyparvarlik har a katining rivojlanishi ikki bosqichda bo‘ldi. Birinchi bosqichda ma’rifatparvarlik dan boshlangan. Bu ha rakat 1917yilga ke lib o‘zining ikkinchi bosqichida – siyosiy ko‘rinishdagi har a katga aylandi. IJODIY FAOLIYAT Xiva va Buxoro jadid chiligining o‘xshash va farqli tomonlari ni mada? Fikringizni asos lang. MA’LUMOT UCHUN Xiva xonligida jadidchilik ikkita oqimdan iborat bo‘lib, uning o‘ng oqimi Bosh vazir Islomxo‘ja boshchiligida xonlikdagi savdo-sanoat korxonalari egalari hamda yirik boylarning vakillarini birlash tirdi. Mazkur oqim o‘z oldiga mamlakatda xon hokimiyatini saqlab qolgan holda islohotlar o‘tkazilishini maqsad qi- lib qo‘ydi. So‘l oqim esa qozikalon Bobooxun Salimov rahbarligida sarmoyadorlar, hunar- mandlar va boshqa tabaqa vakillarini birlashti- rib, yangi usul maktablarini tashkil qilish orqali xalq ommasining siyosiy faolligiga erishmoqchi bo‘ldilar. 69 70 DARSDAN SABOQ CHIQARIB 1. Ismoil G‘aspirali – … 1884yilda … 1893yilda ... 2. Turkistonda jadidchilik harakati qachon vujudga keldi? 3. Jadidchilik harakatining vujudga kelishiga qanday omillar turtki bo‘ldi? 4. Ismoil G‘aspirali va uning faoliyati to‘g‘risida nimalarni bilib oldingiz? 5. Jadid maktablarini kimlar tashkil qilgan? Buxorodagi eski maktab MA’LUMOT UCHUN Turkistonda bu davrdagi mustam- lakachi hukumat va uning amaldorlari hamda mahalliy mutaassib ruhoniylarning qar- shiligiga qaramay, jadidlar ma’rifatparvarlik ha- rakatlarini matbuot, noshirlik va teatr sohalarida davom ettirdilar. 1898-yilda Qo‘qon shahrida Salohiddin domla ikkinchi jadid maktabini ochdi. 1899-yili Andijonda Shamsiddin domla va Toshkentda Mannon qori jadid maktabini ochib, ko‘plab o‘quvchilarning yangi usulda ta’lim olishlariga erishdilar. 1909yildan yangi usul maktablarini ochish uchun maxsus ruxsatnoma olinishi belgilanadi. Bu bilan mak tablar ro‘yxatga olib boril gan va ro‘yxatdan o‘tmagan maktablarning faoliyat yuri tishiga yo‘l qo‘yilmagan. 71 JADIDCHILIK HARAKATI JADIDCHILIK HARAKATI NAMOYANDALARI NAMOYANDALARI VA ULARNING FAOLIYATI VA ULARNING FAOLIYATI MULOHAZA UCHUN 1. Jadidchilik harakatining yetakchi lari haqida nimalarni bilasiz? 2. Abdulla Avloniy, Mahmudxo‘ja Behbu diy haqidagi filmlarni ko‘rganmisiz? 3. QR kod orqali berilgan filmlarni ko‘ring. Film da sizning e’tiboringizni nima tort di? Filmlar voqealari asosida davrga baho bering. Yüklə 18,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|