N. I. Musayev tarix fanlari doktori, professor
Yüklə 18,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Federatsiya
(lotincha – ittifoq bo‘lib mustahkam lash) – davlatlarning o‘z siyo siy mustaqilligini muayyan doirada cheklash yo‘li bilan yagona ittifoqqa birlashuvi. MA’LUMOT UCHUN Turkiston taraqqiyparvarlari XX asrning boshlarida dunyoda ro‘y berayotgan siyosiy jarayonlarni diqqat bilan kuzatib bordilar. Bu davrda xorijda faoliyat yuri- tayotgan siyosiy partiyalarning dasturlarini tah- lil qildilar. Keskin vaziyatda taraqqiyparvarlar mahalliy xalqning tinchliksevarligi, bosiqligidan kelib chiqib, barcha muammolarni tinch yo‘l bi- lan hal etishga intildilar. 1917-yilga kelib Turkiston jadidchiligi siyo- siy harakatga aylandi. IJODIY FAOLIYAT 1917yilning fevral oyida Rossiyada qanday voqealar ro‘y bergan? «Sadoi Turkiston» gazetasi xodimlari 79 MA’LUMOT UCHUN Rossiya imperiyasi urushdan chiqqanidan keyin jadid- lar parlamentar mo narxiya uchun kurashgan bo‘lsalar, fevral voqealaridan keyin ancha keng qamrovli, bir qator siyosiy talablarni il- gari surdilar. Jumladan, mahalliy aholi huquqlarini kengaytirish, o‘lkani boshqarish yuzasidan islohotlar o‘tkazish, Davlat Dumasida o‘lka aholi- si sonidan kelib chiqib o‘rin ajratish, milliy matbuot erkinligini ta’minlash kabilar. Ayni vaqtda, milliy-siyosiy partiyalar va tashkilotlar, masalan, «Sho‘royi islomiya», «Ittifoq» kabi bir qator tashkilotlar tuzildi. Bu payt- da jadidlar tub yerli aholi ijtimoiy tarkibining barcha qatlam vakillarini o‘z ortidan ergashtira oldilar. Turkistonda jadidlar faoliyati mahalliy aholi- ning ma’rifatiga, ularda milliy o‘zlikni anglashning kuchayishiga, ozodlik uchun kurashlarning ko‘tarilishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. Jadidchilik hara- kati o‘lkada imperiya hukumatining mustamlakachilik siyosatiga qarshi turuvchi asosiy ma’naviy kuch sifatida namoyon bo‘ldi. DARSDAN SABOQ CHIQARIB 1. Jadidlarning dastlabki siyosiy tashkiloti qanday atalgan va uning ishtirokchilari oldiga qaysi vazifalar qo‘yilgan edi? 2. Jadidlar g‘oyalarini o‘zida aks ettirgan qanday gazeta va jurnal- larni bilib oldingiz? 3. Taraqqiyparvarlarning yoshlar ta’lim olishiga qo‘shgan ulkan his- sasi nimalardan iborat? 4. Jadidlar harakati Turkiston aholisi ongiga qanday ta’sir ko‘rsatdi? 5. To‘g‘ri javobni toping. 1 Delegat a lotincha – ittifoq bo‘lib mustahkamlash – davlatlarning o‘z siyosiy mustaqilligini muayyan doirada cheklash yo‘li bilan yagona ittifoqqa birlashuvi. 2 Jadid b arabcha – «yangi» degan ma’noni bildiradi. 3 Federatsiya c lotincha – yuborgan – biror tashkilot, jamoa tomonidan vakolatli qilib saylab yoki tayinlab yuborilgan vakil. 80 TURKISTONDA TURKISTONDA ILM-FAN VA MADANIYAT ILM-FAN VA MADANIYAT MULOHAZA UCHUN MA’LUMOT UCHUN 1. Mahmudxo‘ja Behbudiyning quyidagi fikrlarini o‘qing. Nima uchun u o‘z vata ni tarixini o‘rganish ziyoli, komil va odil inson bo‘lish uchun zarurat deb hisoblagan? «Hozirgi dunyoda yashash, ziyoli, komil va odil bo‘lish uchun o‘z vatani tarixini o‘rganish zarur». 2. XX asrda jahon ilmfanidagi o‘zgarishlar va Tur kiston o‘lkasidagi holatni tahlil qiling. Bu davrda qanday ilmiy ixtirolar qilindi? 3. O‘rta Osiyo xonliklarining rivojlanishidagi ortda qolishiga asosiy sabablar nimalarda ko‘rinadi? Yüklə 18,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|