N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

 
 
4.1-rasm. Quduqlarga kislotali ishlov berish sxemasi

---

132 
Xlorid kislotani karbonat tog‘ jinslariga ta’siri 
4.1-jadval 
 
 
 
 
 
 
 
Er
it
ma 
tar
kibi
konga 
das
tl
abk
i 
og‘
ir
li
k 
15 
30 
45 
60 
75 
og‗
ir
li
k g
r 
% 
og‗
ir
li
k g
r 
% 
og‗
ir
li
k g
r 
% 
og‗
ir
li
k g
r 
% 
og‗
ir
li
k g
r 
% 
22ml HCL+ 
28ml H
2
O 
15 
9,17 
1,33 
85 
0,40 
95 
0,13 
98,5 
0,06 
99,3 
- 
100 
22ml HC

+ 
28ml H
2
O 
15 
8,83 
1,32 
85 
0,42 
95 
0,16 
98,1 
0,08 
99 
- 
100 
18,5mlHC

+ 
31,5ml H
2
O 
12,5 
8,18 
1,25 
84,6 0,37 
95,4 
0,145 
98,2 
0,07 
99 
- 
100 
18,5ml HC

+ 
31,5 ml H
2
O 
12,5 
7,40 
1,32 
82 
0,65 
91,2 
0,240 
96 
0,13 
98 
- 
100 
15ml HC

+ 
35ml H
2
O 
10 
7,65 
2,09 
72,6 1,30 
82,9 
1,08 
85 
0,96 
87 
0,84 
89 
15ml HC

+ 
35ml H
2
O 
10 
7,19 
2,18 
69 
1,27 
82 
0,99 
86 
0,79 
88 
0,61 
91 
11ml HC

+ 
39ml H
2
O 
7,5 
6,66 
2,25 
64 
1,94 
70,7 
1,82 
72,6 
1,79 
73,1 
1,75 
78,2 
11ml HC

+ 
39ml H
2
O 
7,5 
6,67 
2,76 
57,9 2,33 
64,5 
2,17 
66,9 
2,07 
68,3 
1,99 
69,5 

---

133 
Sho’rtan koni quduqlarida 2011yilda mahsuldorlikni oshirish bo’yicha olib borilgan ishlar
4.2- 
jadval
 _____
 
№ 
t/r 
№ 
qud 
Kislotali ishlov 
olib borilgan
vaqt
 
Tadqiqot o‟tkazilgan 
 vaqt 
Sizilish qarshiliklari 
koeffitsienti 
Ishchi bosim, 
kg/sm
2
 
O‟rtacha kunlik qazib 
chiqarish, ming.m
3
/k.k.
 
Qo‟shimcha 
gaz 
mahsuldor-
ligi
ming.m
3
/
k.k
 
 
HCL 13% 
sarfi, 
tn
 
Kis.ishlov 
berishdan 
oldin 
Kis.ishlov 
berishdan 
keyin 
Kis.ishlov 
berishdan 
oldin “a*” 
Kis.ishlov 
berishdan 
keyin
“a* ”
 
Kis.ishlov 
berishdan 
oldin 
Kis.ishlov 
berishdan 
keyin 
Kis.ishlov 
berishdan 
oldin 
Kis.ishlov 
berishdan 
keyin 
1 
129 
04.03.2011y 
02.03.11y 
09.03.11y 
14,94 
7,39 
46,98 
48,14 
324 
331 
7 
4,5 
2 
207 
11.03.2011y 
04.03.11y 
16.03.11y 
13,38 
7,38 
42,13 
45,15 
343 
349 
6 
4,5 
3 
192 
20.03.2011y 
15.03.11y 
29.03.11y 
17,98 
7,22 
42,15 
43,40 
242 
249 
7 
4,5 
4 
50 
25.03.2011y 
24.03.11y 
31.03.11y 
14,28 
6,37 
44,12 
45,62 
167 
173 
6 
4,5 
5 
126 
12.04.2011y 
08.04.11y 
14.04.11y 
15,70 
5,91 
45,03 
45,71 
212 
226 
14 
4,5 
6 
199 
16.04.2011y 
13.04.11y 
19.04.11y 
10,78 
5,80 
43,12 
44,73 
352 
365 
13 
4,5 
7 
236 
21.04.2011y 
20.04.11y 
11.05.11y 
18,13 
9,56 
45,03 
46,23 
206 
217 
11 
4,5 
8 
197 
01.05.2011y 
29.04.11y 
03.05.11y 
14,81 
6,72 
48,25 
49,83 
459 
474 
15 
4,5 
9 
301 
14.05.2011y 
13.04.11y 
17.05.11y 
20,80 
15,95 
42,45 
43,63 
245 
252 
7 
4,5 
10 
208 
22.05.2011y 
20.05.11y 
24.05.11y 
8,46 
5,32 
47,12 
48,63 
450 
464 
14 
4,5 
11 
153 
03.06.2011y 
02.06.11y 
07.06.11y 
22,58 
14,88 
43,19 
45,68 
127 
135 
8 
4,5 
12 
14 
20.06.2011y 
16.06.11y 
22.06.11y 
12,17 
6,84 
44,56 
45,56 
418 
427 
9 
4,5 
13 
13 
28.06.2011y 
24.06.11y 
01.07.11y 
9,63 
5,62 
44,56 
45,49 
309 
315 
6 
4,5 
14 
161 
13.07.2011y 
12.07.11y 
15.07.11y 
11,12 
5,52 
47,12 
49,21 
273 
285 
12 
4,5 
15 
7 
16.07.2011y 
15.03.11y 
25.07.11y 
10,24 
6,53 
40,11 
48,47 
200 
278 
78 
4,5 
16 
183 
14.12.2011y 
10.11.11y 
19.12.11y 
6,45 
4,94 
43,30 
45,58 
298 
312 
14 
4,0 
17 
84 
16.12.2011y 
09.11.11y 
21.12.11y 
13,50 
4,59 
42,13 
43,66 
243 
250 
7 
4,0 
18 
253 
16.12.2011y
12.12.11y 
20.12.11y 
11,34 
6,76 
42,98 
43,66 
297 
301 
4 
4,0 
19 
158 
29.12.2011y 
22.12.11y 
04.01.12y 
13,17 
6,57 
43,64 
44,67 
299 
307 
8 
4,0 
20 
67 
30.12.2011y 
03.11.11y 
03.01.12y 
13,22 
6,68 
45,21 
47,40 
213 
223 
10 
4,0 
Kon bo‟yicha jami
 
 
 
 
 
 
 
 
 
256 
87,5 

---

134 
V-bob. Gaz va gazokondensat quduqlarini ishlatish 
1 §. Gaz va gazkondensat quduqlarini ishlatish sharoitlari va usullari 
Kichik kesim yuzasi va katta uzunlikka ega bo'lgan silindrik shakldagi tog' 
inshooti 
quduq
deb ataladi. 
Quduqning yerdan yuqori qismi usti, eng pastdagi oxirgi qismi tubi deb ataladi. 
Quduq tubidan ustigacha to'la bo'shliq qismi uning tanasi (stvoli) deyiladi. 
Quduqlar asosan vertikal va qiya yo'naltirilgan shakllarda bo'ladi. Ayrim 
hollarda gorizontal quduqlar ham uchraydi. 
Quduq neft, gaz va suv qatlamlarini yer yuzasi bilan bog'lovchi kanal 
hisoblanib, u yer ostidan neft, gaz yoki suvni olish uchun xizmat qiladi.
Neft, gaz va suv olish uchun mo'ljallangan quduqlar majmuasi mahsulot 
olinadigan (ekspluatasion) fond deb ataladi. Bundan tashqari mahsulot (suv yoki gaz) 
haydaydigan nazorat, pezometrik va shu kabi yordamchi quduqlar ham uchraydi. 
Mahsulot haydaladigan quduqlar qatlam bosimini saqlab turish uchun, nazorat 
quduqlari esa maxsus asboblar yordamida neft yoki gaz uyumining ishlashini 
kuzatish uchun qo‘llaniladi. 
Bajaradigan vazifasidan qatiy nazar har bir quduq mustaqil devorga ega 
bo‘lishi, qatlamlarni bir-biridan ajratib turishi zarur. Shu maqsadda har bir quduq 
burg‘ulanib bo‘lingandan so‘ng, unga mustahkam po‘lat quvurlar tushirilib quvur 
ortki qismi sement eritmasi bilan mustahkamlanadi. 
Quduqning bajaradigan vazifasi, chuqurligi, burg‘ulash texnikasi va 
texnologiyasi, hamda geologik sharoitlarga ko‘ra, quduq devorini bir yoki bir necha 
quvurlar kolonnasi yordamida mustahkamlash mumkin. Bunda har bir kolonnaning 
ortida sement halqasining ko‘tarilish balandligi har xil bo‘ladi. 
Quduqning tub qismi konstruksiyasi uning uyumda joylashgan joyi, qatlam 
tog‘ jinslarining litologik va fizikaviy xossalari, qatlamning tepasida gaz va ostida 
suv mavjudligi va boshqa omillarga asosan tanlanadi. 
Bu yerda qatlam bosimini saqlash maqsadida suv qismiga burg‘ulangan 1- 
quduq to‘la qalinlik bo‘yicha ochiladi. 

---

135 
2 - quduq qatlamning chekka suvlariga yaqin joylashganligi sababli uni neft-
suv tutash yuzasidan yuqoriroq qismi ochiladi. 
Qatlam osti suvi bo‘lmagan holda quduqni to‘la qatlam qalinligi bo‘yicha 
ochish mumkin (3-quduq). Bu holda bu quduq yana 8-10 metrga chuqurlashtiriladi va 
bu qism qatlam mahsuloti tarkibidagi qum zarrachalari yig‘ilishiga mo‘ljallangan. 
Quduqning bu qismi zumf deb ataladi. Qatlamdan quduqqa nisbatan eng yuqori oqim 
bu qatlam burg‘ulanib bo‘lib, uning devori quvur bilan mustahkamlanmagan holatda 
yuz berishi mumkin. Bunda oxirgi mustahkamlovchi quvur mahsuldor qatlamning 
ustki qismigacha tushirilib sementlanadi. Quduq tubining bunday konstruksiyasi 
qatlam mustahkam jinslardan tuzilgan va unga gazli va suvlangan qatlamchalar 
bo‘lmagan hollarida qo‘llanilishi mumkin. Aksariyat hollarda mahsuldor qatlam ham 
butun quduq devori kabi quvur bilan mustahkamlanadi. Mahsuldor qatlam tez 
yemiriladigan tog‘ jinslaridan tuzilgan bo‘lsa, suyuqlik oqimi bilan mexanik 
zarrachalar olib chiqilmasligi uchun ekspluatatsion quvurning pastida maxsus filtr 
(sizgich) tushuriladi. Sizgichdagi teshiklar va yoriqliklar diametri shunday 
tanlanadiki, mexanik zarrachalar sizgich ortida qolsin. Ko‘p hollarda quduq loyiha 
chuqurligigacha burg‘ulanib unga mustahkamlovchi quvur tushiriladi va quvur ortki 
qismi sement eritmasi bilan mustahkamlanadi. Mahsuldor qatlam o‘kli yoki 
kumulyativ perforator yordamida teshiladi. Bu operatsiya perforatsiya deb ataladi. 
Gaz va gazkondensat quduqlarini ishlatish usullari. 
Gaz va gazkondensat 
quduqlarini ishlatish usullari bir qator geologik-texnik faktorlar va sharoitlarga 
bog‘liq holda aniqlanadi: 
a) qatlam bosimi va quduqning ishchi debiti; 
b) gazning fizik-kimyoviy va tovar tavsifi (bug‘ ko‘rinishidagi namlik, 
kondensat, agressiv komponentlar va b. miqdori); 
c) mahsuldor qatlam kollektor-tog‘ jinslari tavsifi (sementlash- magan, kuchsiz 
sementlashgan, sementlashgan va b.); 
d) quduq stvolining termodinamik ish sharoiti va stvolda gidrat hosil bo‘lish 
sharoitlari; 

---

136 
e) bitta quduq bilan ishlatiladigan qatlamlar soni va mahsuldor gorizontlarni 
ochish sharoitlari; 
f) qatlam bosimidan gazni uztishga tayyorlash va iste‘molchilarga uzatish 
uchun foydalanish sharoitlari; 
j) GSK (yoki SNK) ga nisbatan quduqlarning joylashishi. 
Yuqoridagi faktorlar va sharoitlarga bo‘liq holda gaz va gazkondensat 
konlarini ishlatishning quyidagi usullarini qo‘llash mumkin: 
a) favvora quvurlari orqali ishlatish (pakersiz yoki quvur orti bo‘shlig‘ini 
pakerlab); 
b) ikki yoki bir necha mahsuldor qatlamni favvora quvurlari va pakerlar orqali 
bir vaqtda alohida ishlatish. 
Gaz quduqlarini ishlatish kolonnalari orqali favvora quvurlarini tushirmay 
ishlatish quyidagi holatlarda qo‘llaniladi: 
• 
kichik qalinlikdagi (10-15m) mustahkam mahsuldor qatlamlarda; 
• 
qatlam bosimi past bo‘lganda (90—60 kgk/sm
2
); 
• 
gazda korroziyani keltirib chiqaruvchi komponentlar bo‘lmaganda;
• 
tuzilmaning gumbaz va gumbazoldi qismida joylashgan kondensatli 
suyuqlikni to‘liq olib chiqish kuzatiladigan yuqori debitli quduqlarda. 
Gaz tarkibida agressiv komponentlar mavjudligida va yuqori qatlam bosimi 
sharoitida gaz va gazkondensat quduqlarini ishlatish faqatgina favvora quvurlari 
orqali amalga oshiriladi. 
Aniq sharoitga bog‘liq holda quvur orti qismi paker yordamida izolyatsiya 
qilingan yoki cho‘kindi hosil qilmaydigan neytral suyuqlik bilan to‘ldirilgan, yoki 
izolyatsiya qilinmagan bo‘lishi mumkin. 
Quvur orti qismi izolyatsiya qilinmagan quduqlarni favvora quvurlari orqali 
ishlatish faqat ishlatish quvuri germetikligi sharoitida, antikorroziya ingibitori bilan 
to‘ldirilgan holatda qo‘llaniladi.