Qopqon qo’yib belgilamoq “ deb nomlanadi. Masalan,
yavvoyi quyonlarni hisoblashni faraz qilib ko’ring. Quyonlar yer ostida
yashaydilar va qorong’u chuqurliklardan chiqib keladilar va tunda
oziqlanadilar. Ekologlar ularni jarohat yetkazmasdan qo’lga tushuradilar. Har
bir qopqonga tushgan quyon belgilanadi va qo’yib yuboriladi. Keyin boshqa
oddiy quyon qo’lga olinadi.Ba’zi quyonlar belgilanadilar, ba’zilari yo’q.
Belgilangan va belgilanmagan quyonlarni solishtirish orqali o’lchov hajmini
aniqlaydilar.
Populyatsiya o’sishini cheklovchi omillar Belashuv tirik organizmlar (populyatsiya) o’lchamini cheklaydi.
Agardamavjud yashash hududlari soni cheklansa, ba’zi qizilishtonlar
ko’paymaydilar. Gila qizilishtoni kaktus mevalari, maymunjon va hashoratlar
bilan oziqlanadi. Agarda ozuqa taqchillashsa, ba’zi qizilishtonlar ko’paya
olmaydilar. Ozuqa yashash joyi, yoki boshqa manbalar uchun belashuv
populyatsiya o’sishini cheklab qo’yishi mumkin.Tabiatda qizg’in belashuvlar
asosan bir turdagi organizmlar o’rtasida sodir bo’ladi . Chunki ularga bir xil ozuqa
va boshpana kerak bo’ladi. Belashuv yana har xil turlar o’rtasida ham sodir
bo’ladi.Misol uchun, Gila qizilishtoni o’z inini tark etgandan so’ng,
boyqushlar, ko’rshapalaklar, ilonlar va kaltakesaklarbo’sh qolgan boshpana
uchun belashishlari mumkin
8
.
Cheklovchi omillar Cheklovchi omil tirik va notirik organizmlarning ekotizmini o'z ichiga
oladi.Cheklovchi omil aloqada bo'luvchi bir nechapopulyatsiyaga ta'sir eta oladi.
Biroz yomg'ir yog'ishi ham o'tloqdagi o'simliklarni o'sishini cheklay oladi.
O'simliklar urug'ni sichqonlar yeydi, bu oziqlanish jarayoni cheklovchi omilga
aylanishi mumkin.
POPULYATSIYA Populyatsiyalar
ekologiyasining
predmeti
populyatsiyaning
tuzilishi,
dinamikasini, yoshi va jinsini o‘rganishdan iborat. Chunki, ular hosildorlik va
ko‘payish xarakterini ko‘rsatadi, bu esa yashash sharoitiga moslashish o‘lchamini
yuzaga keltiradi. Populyatsiyalar ichida organizmning o‘sishi, rivojlanishi tashqi
muhitga qarab o‘zgarib boradi. Populyatsiyada absolyut va nisiy zichliklar ajratilib,
absolyut zichlik ma’lum maydon birligiga to‘g‘ri keluvchi populyatsiyaning
miqdori bo‘lsa, nisbiy zichlik ma’lum maydon birligidagi individlar sonini
bildiradi. Nisbiy zichlik orqali populyatsiyaning ko‘payishiyoki kamayishi
haqidagi ma’lumotlar o‘rganiladi. Populyatsiyaning zichligi vaqt davomida
o‘zgarib turadi. Har qanday o‘zgarishning quyi va yuqori chegaralari, shuningdek
