I BOB. ADABIYOTLAR TAHLILI
1.1. O’quvchilarni jismoniy tarbiyalashda o’zbek xalq milliy harakatli
o’yinlaridan foydalanishning pedagogik imkoniyatlari
Jismoniy madaniyatning komil insonnini jismoniy tarbiyalashlik
muqaddas vazifalarini bajarishda barcha o’quv yurtlari ta’lim tizimidagi yosh
avlodni jismoniy baquvvat, chaqqon, irodali, vatanparvarlik ruxida tarbiyalab
voyaga yetkazish uchun jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlarini
O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risidagi” qonuni (6), “Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi” (2) hamda “O’zbekistonda jismoniy tarbiya va
sportni
rivojlantirish
chora-tadbirlari
to’g’risida”gi qonunlari (1),
O’zbekiston Respublikasi Prezidentening 2002 yil 24 oktyabrdagi PF-31-54
sonli “O’zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasini tuzish”
to’g’risidagi farmonni (8) va uni bajarish tadbirlariga suyangan xolda yangi
usullarni tashkil qilish va o’tkazish maqsadga muvofiqdir.
Ushbu ishlar samarali bajarilishi uchun bolalarning eng kichik yoshidan
boshlab milliy o’yinlar vositasi bilan jismoniy salomatlik “poydevorini
qurish” ni amalga oshirish mumkin.
O’zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sportni
rivojlantirish to’g’risida Kadrlar tayyorlashdagi oqilona tizim g’oyat muxim
ahamiyatga ega. SHu bois respublikamizda jismoniy madaniyatning maqsad
va vazifalari hukumatning hamda respublika madaniyat va sport ishlari
vazirligining qarorlarida kelib chiqqan xolda amalga oshiriladi.
Respublikada amalga oshiralayotgan jismoniy madaniyatning o’z
oldiga qo’ygan maqsadi sog’lom, ruhan tetik va bunyodkor insonni xayotga
tayyorlashdan iborat. Bu maqsad Respublikada jismoniy madaniyat bilan
shug’ullanuvchi barcha muassasa tashkilotlar uchun zaruriy vazifadir.
7
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov “Biz sog’lom
avlodni tarbiyalab yetkazishimiz kerak. Sog’lom kishi deganda faqat
jismoniy sog’lomlikni emas, balki sharqona odob-axloq va umumbashariy
g’oyalar ruxida kamol topgan insonni tushunamiz”, - deydi O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining birinchi yig’ilishidagi ma’ruzasida. “Sog’lom
avlod uchun” ordeni ta’sis etilganligi, xalqaro xayriya jamg’armasi tashkil
qilinganligi xam kelgusida sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalab
yetkazishga xizmat qiladi.
Har kim o’zini jismonan tarbiyalashi uchun jismoniy madaniyat va
sportning zarurligini tushunib yetishi va qunt bilan o’ziga yoqqan ma’lum bir
jismoniy mashg’ulotlar tizimi asosida salomatligini shakllantirishi kerak.
Xalqimiz
farzandlarining
jismoniy
qobiliyatlarini
har
tomonlama
rivojlantirish tarbiyaning ajralmas qismi bo’lgan jismoniy madaniyat
jarayonida amalga oshiriladi.
Jismoniy madaniyatning maqsadi jamiyatning sog’lom, xushchaqchaq,
har tomonlama jismoniy rivojlangan, mehnat va Vatan himoyasiga tayyor
turgan quruvchilarini tarbiyalashdan iborat uzoq muddatli, uyushtirilgan
pedagogik jarayondir.
Jismoniy madaniyat jarayonida quyidagi asosiy vazifalar hal etiladi: a)
sog’liqni mustahkamlash organizmni chiniqtirish va jismoniy rivojlanish
darajasini hamda ish qobiliyatini oshirish; b) hayotga zarur bo’ladigan,
jumladan, amaliy xarakterga ega bo’lgan harakat malaka va ko’nikmani
egallash; v) kishining ma’naviy va irodali sifatini tarbiyalash; g) jismoniy
sifat (tezkorlik, kuch, epchillik, chidamlik ) ni o’stirish; d) maxsus sport
mashqini bajarish texnikasini egallash.
SHu bilan birga o’zbek xalq milliy o’yinlarini to’plash va ularni
hayotga tadbiq etish, ulardan oqilona foydalanish bugungi kunda oldimizda
turgan ham nazariy, ham amaliy ahamiyatga ega bo’lgan muhim vazifa bo’lib
8
hisoblanadi. Ushbu vazifa yosh avlodni sog’lom va barkamol qilib
tarbiyalovchi jismoniy madaniyat oldiga ham katta ma’suliyat yukladi.
YOshlarni har tomonlama jismoniy baquvvat qilib tarbiyalashga imkon
beradigan, o’quvchilar jismoniy sifatlarini rivojlantirishga qaratilgan bu
muammoni umumta’lim maktab o’quvchilari jismoniy madaniyatini tashkiliy
va pedagogik jarayonlar bilan birga bir-biriga bog’lab kelgan uzviylikda
ko’rib chiqish lozimligini keltirib chiqaradi, bunda milliy xalq o’yinlarining
roli katta ekanligini qayta-qayta ta’kidlab o’tmoqchimiz. SHuning uchun
xalqimizning asrlardan-asrlarga o’tib kelayotgan milliy o’yinlarini avaylab-
asrab keyingi avlodga yetkazish yo’llarini izlash, ishlab chiqish va hayotga
tadbiq etish bizning maqsadimizdir.
Milliy xalq o’yinlarini xalqimzning bir necha yillik madaniy boyliklari
haqidagi tasavvurlarini ma’lum darajada kengaytiradi, hozirgi hayotga
singdirish yo’llarini boyitishga yordam beradi.
Milliy harakatli o’yinlar jismoniy tarbiyaning eng ta’sirchan
usullaridan bo’lib, o’quvchilarda aqliy, ahloqiy va nafosat tarbiyasini
birgalikda muvaffaqiyatli amalga oshirishda muhim vositadir. SHuning
uchun bolalar o’yinlarining ruhi, tabiati, saviyasi, ishtirokchilarning hatti-
harakatlari kabi jihatlariga ham e’tibor berish zarur.
Boshlang’ich sinf o’quvchilari jismoniy madaniyatini qiziqarli va
foydali o’tkazish uchun biz tavsiya etayotgan ba’zi milliy o’yinlardan
foydalanishda ham xuddi shu xususiyatlarga e’tibor berish kerak.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarida qadriyatlarga muhabbat uyg’otish,
xalq an’analarini avaylab-asrashga o’rgatish ko’p jihatdn o’zbek xalq milliy
o’yinlpridan unumli foydalanib bilishga bog’liq. CHunki milliy o’yinlar
orqali bola bir tomondan jismoniy bilimlarni egallasa, ikkinchi tomondan,
jismoniy madaniyaga qiziqtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
9
O’quvchilarning jismoniy tayyorgarlik va jismoniy rivojlanish
masalalari ko’pgina olimlar tomonidan o’rganilgan. (20,34,36,54,61,69,70)
kabi olimlarning tadqiqotlarida bolalarning jismoniy rivojlanishi va jismoniy
tayyorgarligi, harakat faolligi sustligi aniqlangan.
Xalq milliy o’yinlarining ijtimoiy-pedagogik xususiyatlarini o’rganish
borasida talay ishlar qilindi.. Bir qancha olimlar (20,34,36,54) o’z
tadqiqotlarida xalq milliy harakatli o’yinlarida foydalanish haqida u yoki bu
darajada fikr yuritganlar.
Bolalar va o’smirlarning harakat faolligini oshirishga yordam
beradigan omillar: milliy harakatli o’yinlar, milliy mashqlar elementlari,
bellashuvlar va sport turlari, jismoniy tarbiyaning an’anaviy vositalaridan
foydalanish yo’llari ko’rsatilgan.
So’nggi yillarda professor F.N.Nasriddinov boshchiligida bir guruh
mutaxasisliklar, yosh tadqiqotchilar milliy o’yinlarni o’rganish, ularni xalq
o’rtasida ommalashtirish maqsadida bir qator ilmiy-amaliy ishlarni,
nashrlarni amalga oshirishga muvaffaq bo’ldilar.
Bu sohada proffesor A.Q.Atoyevning ilmiy ishlarini ham aytib o’tish
o’rinlidir. Uning xalq o’yinlaridan maktabda, oilada, darsdan tashqarida,
jamoat joylarida foydalanish haqidagi bolalarni tarbiyalashda chaqqonlik,
epchillik darkor, kuch-quvvat kabi xususiyatlarining takomili to’g’risidagi
tadqiqotlari qiziqish uyg’otadi.
Bulardan tashqari har yili o’tkazilayotgan ilmiy-amaliy anjumanlar
va shu munosabat bilan nashr etilayotgan to’plamlarda ham xalq milliy
o’yinlariga e’tibor kuchaygani, ularni o’rganish, to’plash borasida tadqiqotlar
yaratilmoqda (21).
SHu bilan birga pedagogika fani ham yoshlarning jismoniy tarbiyasi,
ularda harakatli sifatlarni rivojlantirish, muntazam olib boriladigan
10
mashg’ulotlar orqali jismoniy madaniyatga extiyoj va qiziqishni uyg’otish
muammolariga xamisha diqqat qilib keldi va kelmoqda.
Ko’rinadiki, bir qator ishlarda u yoki bu tarzda mazkur muammo
haqida fikrlar yuritilgan bo’lsa-da, o’zbek halq milliy o’yinlari vositasida 7-8
yoshli o’quvchilarning jismoniy sifatlarini tarbiyalash muammosi jismoniy
madaniyat tizimida hamda, xalq pedagogikasida to’liq xolda maxsus
tadqiqod predmeti bo’lgan emas.
SHu nuqtai nazardan qaraganda, mazkur ish bu muammoni ilmiy
yo’nalishda yechishga qaratilganligi bilan muhimdir. Bu esa eng avvalo
Respublikamizning mustaqilligi, qolaversa, xayot talablari asosida o’zbek
xalq milliy o’yinlarini tashkil etish bilan bog’liq masalalarni to’liq yaxlit
holda ilmiy-pedagogik asoslash va ishlab chiqish zaruriyatini keltirib
chiqardi.
Dostları ilə paylaş: |