Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

Tayanch so‘z va iboralar: 
sotsializm, ma’muriy-buyruqbozlik tizim, 
o‘tish davri, shok terapiyasi, evolyutsion yo‘l, aralash iqtisodiyot, yetakchi 
mamlakatlar, kapitalizm, gollizm, katta sakrash, qaytar kurs. 
17-MAVZU YUZASIDAN XULOSALAR 
 
Iqtisodiyotda bozor munosabatlarini shakllantirishda maxsus o‘tish 
davri zarur bo‘lib, bu davrning mazmuni va asosiy belgilarini ko‘rib chiqish 
maqsadga muvofiq hisoblanadi. O‘tish davri o‘ziga xos xususiyatlari va 
qonuniyatlari, iqtisodiy taraqqiyotning bosqichlari bilan xosdir. Ushbu 
bobda o‘tish davri nazariyasi, xususan bozor iqtisodiyotiga o‘tish yo‘llari 
bayon qilinadi. Albatta bu o‘rinda o‘tish davrining tarixiyligi, shu davrdagi 
dastlabki iqtisodiy holatining ahamiyati muhimdir. Sharq va G‘arbda o‘tish 
davri qonuniyatlarini turlicha namoyon bo‘lishi bilan ajralib turadi. 
1917-yildagi oktyabr to‘ntarilishi va sho‘rolar hokimiyati (1917– 
1990) davrida sobiq SSSR, xususan O‘zbekistonda ma’muriy- 
buyruqbozlikka asoslangan imperativ rejali iqtisodiyotga o‘tildi. 
Nokapitalistik konsepsiya, ya’ni bozor munosabatlarini inkor etuvchi yo‘l 
tanlab olindi. Buyruqbozlik iqtisodiyoti tufaili erishilgan ayrim yutuqdar 
vaqtincha Samara berdi. Markaz tomonidan olib borilgan siyosat 
202
А.Н.Кошилев. Краткий курс по истории мировой экономики: учебное пособие. – М.: 
издательство “Окей-книга” , 2008, стр. 130-131. 

---

444 
oqibatida katta potensialga ega bo‘lgan O
‘zbekiston iqtisodiyoti bir 
tomonlama agrar xomashyo yo‘nalishida rivojlandi, sanoat tovarlari ishlab 
chiqarish cheklangan edi, paxta yakkahokimligi ijtimoiy-ekologik 
muammolarni keltirib chiqardi, yerlarning sho‘rlanishi, botqoqlashuvi 
kuchaydi, Orol dengizi quriy boshladi, xalqning moddiy farovonligi keskin 
ortda qoldi. Ilg‘or mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish tarixi bozor 
iqtisodiyotini qo‘llash yo‘li bilangina taraqqiyotga erishish mumkinligini 
ko
‘rsatmoqda. Ko‘p yillar davomida imperativ rejali iqtisodiyot yuritgan 
sobiq SSSR va boshqa «sotsialistax» deb atalgan davlatlar iqtisodiyoti 
inqirozga uchradi va bu bozor iqtisodiyotiga o‘tishni taqozo etmoqda. 
O‘zbekistan Respublikasi bozor munosabatlariga o‘z mustaqilligiga 
erishgandan so
‘ng (1991) o‘ta boshladi. Bu bozor iqtisodiyetiga o‘tish 
konsepsiyasi ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan rejali (planli) iqtisodiy 
tizimdan erkin bozor iqtisodiyotiga o‘tishning qonun-qoidalari va uning 
O
‘zbekistondagi milliy xususiyatlarga xos ilmiy qarashlar majmuidan 
iboratdir. 
Respublikamizning bozor munosabatlariga o‘tish konepsiyasi 
O‘zbekiston Respublikasining Prizidenti,akdemik Islom Karimovning 
asarlari, risola va nutqlarida izohlab berilgan. O‘zbekistonning tarixiy, 
ilmiy, an’anaviy, ekologik va boshqa sohalardagi tajribalariga asoslanib, 
respublikada ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o‘tish yo‘li 
maqbul deb topildi. Bu o‘tish yo‘li tadrijiy (evolyutsion) ketma-ket, 
bosqichma-bosqich amalga oshadi. Jamiyat rivoji tarixi shuni aniq 
ko‘rsatadiki, bir ijtimoiy tizimdan boshqa tizimga ko‘chish uchun ma’lum 
o‘tish davri obyektiv zaruriyatidir. Bu zarurat eskirgan hayot ukladi o‘rniga 
yaratiladigan yangi ukladni vujudga keltirishdagi siyosiy- ijtimoiy va 
iqtisodiy qiyinchiliklar bilan chambarchas bog‘liqdir. O‘zbekiston 
sharoitida bu o‘tish davri bir necha bosqichdan iborat bo‘ladi, birinchi 
bosqich 1991–1994-yillar, ikkinchi bosqich 1994–1999- yillarda amalga 
oshiriladi, uchinchi bosqich 2000-yildan boshlanadi. 
O‘tish davrining davom etish vaqti va bosqichlari soni o‘tish davrida 
qo‘llaniladigan qator aniq obyektiv va subyektiv omillar va uslublarga 
bog‘liqdir. Uni nisbatan tezroq va to‘fonlarsiz amalga oshirish bosh vazifa 
hisoblanadi. O‘zbekiston sobiq sho‘ro davlatlari orasida birinchilardan 
bo‘lib mustaqillikning o‘n yili davomida muhim yutuqlar qo‘lga kiritiladi. 
Inqirozlar davri tugab (1996), iqtisodiyotning 
jadal o‘sish davri 
boshlanadi. Makroiqtisodiy barqarorlikka erishildi, milliy valutamiz 
bo‘lgan so‘m mustahkamlandi, xususiylashtirish jarayoni 

---

445 
chuqurlashdi va kengaydi. Yoqilg‘i-energetika va don mustaqilligi 
ta’minlandi, iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlar keng quloch yoydi, sanoat 
tarmoqlari vujudga keldi. Iqtisodiyotida sezilarli siljishlar amalga oshirildi. 
Bozor infratuzilmasi yaratildi, asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘sishi 
ta’minlandi. Bu tanlab olingan iqtisodiy islohotlar yo‘lining to‘g‘riligi 
natijasidir. Mustaqillikning 11 yilligi davomida erishilgan natijalarining 
eng muhim ko‘rsatkichlari to‘g‘risida Prezident I.Karimovning 2002-yilda 
respublikani 
ijtimoiy-iqtisodiy 
revojlantirish yakunlari, 
iqtisodiy 
islohatlarning 
borishini 
baholash 
hamda 
2003-yilgi 
vazifalarga 
bag‘ishlangan Vazifalar Mahkamasining yig‘ilishida so‘zlagan nutqida 
quyidagilar ta’kidlangan: 
O‘tgan yil mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar 
uchun muhim yil bo‘ldi. 2002-yillarda birinchi bor yalpi ichki 
maxsulotning 1991-yilga nisbatan 103% o‘sishiga erishildi. Barqarorlikni 
saqlash va iqtisodiyotni o‘stirish tendensiyalari aniq ko‘zga tashlandi. 
Yalpi ichki mahsulot 4,5%, sanoat ishlab chiqarishi 8,1%, qishloq 
xo‘jaligida mahsulot tayyorlash 4,5% ko‘paydi. Inflyatsiya darajasi oyiga 
o‘rtacha 2% ni tashkil etdi. Aholining real daromadlari esa 16,9% o‘sdi 
Tashqi savdo aylanmasida ham o
‘sish ta’minlandi, bu borada ijobiy 
saldoga erishildi.