Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
«mehnatning qiymatini»
, ya’ni ish haqini tavsiflab, uning miqdori: birinchidan – «kishi mehnati miqdoriga» , ikkinchidan «boshqa mehnatlar ichida uning tutgan o‘rniga», va uchinchidan «odamlarning unga (mehnatga) bo‘lgan ehtiyojiga» bog‘liq deb tasdiqladi. Ibn Xoldun: “Ijtimoiy hayot asosini mehnat faoliyati tashkil etadi”, – deydi. Uning yozishicha, «jamiyatning ahvoli, uning boyligi va ravnaqi faqat mehnatga va kishilarning boylikni o‘zlashtirishga bo‘lgan ishtiyoqiga bog‘liq. Agar odamlar yashash vositalari to‘g‘risida qayg‘urmasalar va ularga egalik qilish uchun mehnat qilmasalar unda bozorda oldi-sotdi bo‘lmaydi va odamlar oziq-ovqat qidirib, boshqa mamlakatlarga chiqib ketadilar». 71 3.5. O‘RTA ASR G‘ARBIY YEVROPA VA ROSSIYADAGI IQTISODIY G‘OYALAR Rim imperiyasi 48 yemirilgandan keyin, G‘arbiy Yevropada juda ko‘p feodal davlatlar vujudga keldi. Bunday davlatlar natural xo‘jalikka asoslangan, undagi o‘rta asr ilk iqtisodiy g‘oyalari Yevropada V–XI asrlarda shakllanib, XVII–XVIII asrlargacha burjuazik to‘ntarilish sodir bo‘lgunga qadar davom etdi. Bu davrda iqtisodiy va siyosiy masalalar yuqori bo‘g‘in va dindor Serkov feodallari qo‘lida bo‘lgan. Ularda katolik cherkovining qoidalari ustunlik qilardi. Iqtisodiy qarashlarning barchasi huquqiy hujjat hisoblangan “Haqiqat” deb nomlanilgan feodal hujjatda aks etgan. Barcha ilmiy shakllantirilgan g‘oyalarda diniy cheklashlar mavjud bo‘lardi. Shu sababli iqtisodiy savollar bo‘yicha o‘rta asr mualliflarining talqinlari diniy-etnik shaklda ifoda etilgan. “Salistik haqiqat (VI asr boshlari) salistik franklarning oddiy kodeksi (qonuni) bo‘lib, unda dehqonchilik xo‘jaligi va ijtimoiy notenglik tasvirlangan. Dehqonchilik xo‘jaligi frankning doimiy faoliyati hisoblanilib, savdo, shaharsozlik va sanoatdan xoli hisoblanardi. Hujjat bir tarafdan jamiyat ehtiyojlarini, ya’ni xususiy mulkka nisbatan jamiyat mulkini ustun qo‘ysa, ikkinchi tarafdan franklar o‘rtasidagi tabaqalanishni, ya’ni yerni xususiy mulkchiligini, quldorlikni, yirik feodal egalarini va yuqori hokimiyatni tan olardi. IX asr boshlarida esa franklar hokimiyati feodal davlatni to‘la shakllantirdi, dehqonchilik erkinligini yo‘qotdi, jamiyat mulki saqlanib qoldi, ammo u ham erkinlikni yo‘qotdi. Bu davrda yirik feodal yer egaligi haqida “Yirik xo‘jalik haqida” (Kaputulyariy o villax) huquqiy hujjat paydo bo‘ldi. Unga ko‘ra birinchi o‘ringa yirik feodal yer egaligi chiqib, dehqonlar unga bo‘ysunishni, savdogarlar faqat qishloq xo‘jaligidan ortib qolgan mahsulotni sotishi lozimligi huquqiy asosda tasdiqlandi. Demak, katolik Serkov talablari asosida iqtisodiy tafakkur vujudga keldi. Yer egalariga o‘rta asr (VI–X asrlar) Serkov doktorinasi va 48 История экономической мысли/ Под ред.В.В.Круглова, Е.В.Балахоновой.- СПб.: Питер, 2008, 23 с. 72 Serkov Otalariga: Ulug‘ Vasiliy (VI), Ioan Zlatousta (347–407), Avgustin Blajeniy (353–430) yon bosdi. U davrda xristianlik tenglik asosida qurildi. Aytiladiki, barcha kishilar Olloh oldida tengdir, kishilar mehnat orqali o‘zini Olloh oldidagi burchlarini ato etadilar. Ijtimoiy tengsizlik qoralanardi, boylik yomonlikka olib keluvchi belgi, jamiyat mulki tabiiydir, xususiy mulk esa undan (tabiiylikdan) chetga chiqaruvchi kuchdir, tenglik bu o‘zini ruhiy boyitishdir deyilgan. Serkov qonunchiligi dehqonchilikni yoqlar edi, chunki u tabiiylikni bildiradi deyilgan, tabiat tomonidan in’om etilgan boyliklarni qayta ishlash albatta qishloq xo‘jaligi bilan chambarchas bog‘liq. Savdo esa tabiylikdan chetga chiqishdir, u ruhiy holatni buzadi deyilardi. Savdogar Serkov Otalari fikricha, Ollohga yoqmaydi, ammo ulardan ko‘ra hunarmandlardan sotib olingan mol yaxshidir. Xuddi shuningdek, Serkov qonunchiligi sudxorlikka qarshi edi. Foizlar puldan qizg‘anish asosida kelib chiqqan, u oddiy xalqni ezadi deb hisoblanardi va sudxo‘rlarga jazo berilardi. XI–XV asrlarda Serkov haqiqati Kanon qoidalari asosida olib borilgan. Kanonistlar Kanon qoidalari asosida ideal suratni tasvirlashga harakat qildilar, aholi unga ishonishga, bo‘ysunishga majbur edi. Bu davr ilohiyotchilari Serkov Otalari hamda Arastu fikrlariga tayanishdi. O‘rta asrning dastlabki davrida hukmronlik qilgan kanonistlar savdo foydasini va sudxo‘rlik foizini qat’iy qoraladi. Ular bu jarayonni noto‘g‘ri ayirboshlash va birovning mehnatini o‘zlashtirish natijasi sifatida tasvirlashdi hamda Olloh oldida gunoh sanalishini ta’kidlashdi. Faqat Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|