Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ayirboshlash
- «Odil narx»
|
Foma Akvinskiy
(Akvinat) (1225–1274) tan olinadi. U IV asrning oxiri – V asrning boshida iqtisodiy muammolarga diniy-etnik yondashuvning nomuqobil dogmatik tamoyillarni kiritgan, dastlabki kanonizm maktabi asoschilaridan biri hisoblangan Avgustin Blajenniyga (Avliyo Avgustin) (353–430) muholiflik qildi va uning g‘oyalarini ijodiy davom ettirdi. V– XI asrlar davomida bu tamoyillarga amal qilib kelindi. Boylik – Avgustin davridan boshlab kanonistlar tomonidan moddiy ne’matlar yig‘indisi sifatida, ya’ni natural shaklda qaralgan. Agar boylik unga sarflangan mehnat bilan emas, balki boshqa vositalar yordamida yaratilgan bo‘lsa, gunoh deb tan olingan. Bu qat’iy qoidaga muvofiq noinsoflik bilan oltin va kumushning ko‘paytirilishi (jamg‘arilishi) jamiyatning axloqiy va boshqa me’yorlariga zid hisoblangan. Ammo Akvinat fikri bo‘yicha, «odil narx» xususiy mulkni ko‘paytirish va «o‘rtacha» boylik yaratishda inkor etib bo‘lmaydigan manba bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Bu, uningcha, gunoh hisoblanmaydi. 74 Ayirboshlash – Qadimgi Dunyo va o‘rta asrda tadqiqotchilar tomonidan proporsional va ekvivalent qoidasiga asoslangan, odamlarning xohishi tufayli bo‘ladigan akt sifatida qabul qilingan. Bu tamoyilni inkor etmagan holda, noekvivalent bo‘lib tuyulgan ayirboshlash, subyektiv jarayon sifatida, tomonlarga teng foyda keltirishi mumkinligini Akvinat ko‘rsatib berdi. Boshqacha aytganda, buyum «bir odamning foydasiga boshqa odamning zarar ko‘rishi hisobidan kelib tushsa» , o‘shandagina ayirboshlash sharti buzilgan bo‘ladi. «Odil narx» – bu kategoriya kanonistlar ta’limotida «qiymat» (qimmat), «bozor bahosi» kategoriyalari o‘rnida ishlatilgan. U muayyan feodal oqsuyaklar hududida o‘rnatilgan va biriktirib qo‘yilgan. Dastlabki kanonistlar uning darajasini tovar ishlab chiqarish jarayonidagi mehnat va moddiy sarflarga bog‘lab tushuntirganlar. Ammo Akvinat, «odil narx» ga bo‘lgan sarfli yondashuv tushunchasini yetarli emas, deb hisobladi. Uning fikricha, sotuvchi o‘z mavqeiga qarab buyumni «o‘z narxidan ko‘ra qimmatroq sotishi mumkin» . Pul (moneta)ni Akvinat Qadimgi Dunyo va dastlabki kanonizm mualliflariga o‘xshash talqin qiladi. Uning ta’kidlashicha, «savdoda ... ishonchli o‘lchov birligiga» ega bo‘lish uchun pul kishilarning xohishi tufayli kelib chiqqan. Olim monetaning «ichki qimmatga» ega ekanligini tan olsada, davlat moneta qimmatini uning «ichki qimmatiga» nisbatan bir oz o‘zgartirishga haqli deb hisobladi. Bu yerda Akvinat o‘zining ikkiyoqlamalik tamoyiliga sodiqligini yana bir bor ko‘rsatdi, ya’ni bir tomondan, monetalarni buzish tashqi savdoda pulning qadr- qimmatini yo‘qotilishiga olib kelishini tan olgach, ikkinchi tomondan esa – pulning «nominal qimmatini» davlatning o‘z xohishi bo‘yicha o‘rnatish huquqiga ishongan. Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|