Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

«Odil narx» 
o‘rnatilgan sharoitdagina ekvivalentli va 
proporsional ayirboshlash bo‘lishi mumkinligi uqtirildi (“Odil narx” – 
mehnat va moddiy sarflar bilan ifodalanadigan narx). Shuningdek, 
cherkov qonunlari mualliflari, antik dunyo qarashlariga xos bo‘lgan 
jismoniy mehnatga nisbatan nafratli munosabatlarga, ko‘pchilik 
aholining zarar ko‘rishi hisobiga ayrim shaxslarning boylik orttirish 
huquqiga qarshi chiqdilar. Yirik savdo, ssuda operatsiyalari, gunohli ish 
sifatida, umuman man etilgan. 
Ammo jamiyatning tabaqalashuvi kuchaygan, shaharlarning soni va 
iqtisodiy 
qudrati 
oshgan, 
unda 
dehqonchilik 
bilan 
birga 
hunarmandchilik, savdo va sudxo‘rlik rivojlana boshlagan, ya’ni tovar- 
pul munosabatlari jamiyat va davlat taqdiri uchun muhim ahamiyatga 
aylangan. O‘rta asrning oxirgi davriga kelib, keyingi kanonistlar 

---

73 
Foma Akvinskiy) 
(1225–1274) 
iqtisodiy muammo va ijtimoiy tengsizlik sabablarini tushuntiruvchi 
«dalillar» doirasini ancha kengaytirdilar. Bu yerda shu narsa nazarda 
tutiladiki, dastlabki kanonistlar ta’limotiga asoslangan metodologik 
baza, eng avvalo, avtoritar isbotlash (diniy kitob va cherkov 
nazariyachilari asarlaridan dalil (izoh) keltirish vositasi orqali) va 
iqtisodiy kategoriyalarning axloqiy-etnik tavsifi (shu jumladan «odil 
narx» to‘g‘risidagi qoida ham) bo‘lgan. Bu tamoyillarga keyingi 
kanonistlar izohlash, aniqlash, qo‘shimcha qilish yo‘li bilan 
o‘rganilayotgan xo‘jalik hodisalarning va iqtisodiy kategoriyalarning 
avvalgi tadqiqot yo‘lini o‘zgartirish va hatto qarama-qarshi ma’no 
keltirib chiqarish imkonini beruvchi ikkiyoqlama baholash tamoyilini 
qo‘lladilar. Akvinat undan foydalangan holda boylik, qiymat (qimmat), 
pul, savdo foydasi, sudxo‘rlik foizi singari boshqa iqtisodiy 
kategoriyalarni tadqiq qildi. Ularni quyidagi tartibda ko‘rib chiqamiz. 
F.Akvinskiyning iqtisodiy g‘oyalari. 
G‘arbiy Yevropadagi ancha 
ko‘zga ko‘ringan iqtisodiy fikrlar muallifi 
deb, odatda, Italiya monarxi