Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tayanch so‘z va iboralar:
merkantilizm, savdo, savdogar, boylik, metall, kumush, oltin, iste’mol, tovarlar bahosi, xarid, kapital. 141 NAZORAT SAVOLLARI 1. Merkantilizm ta’limotining mazmuni va uning bosqichlari, umumiylik va farqlari nimadan iborat? 2. Bu ta’limot vujudga kelishining ijtimoiy-iqtisodiy shart- sharoitlari nimada ko‘rinadi? 3. Merkantilizm bo‘yicha boylikning asosi nima? 4. Bu ta’limotning ayrim mamlakatlardagi milliy ko‘rinishlari o‘rtasidagi o‘xshashlik va farqlarni aytib bering. 5. Mamlakatda qimmatbaho metallar miqdorini ko‘paytirish uchun qanday choralar ko‘rilgan? 6. «Aktiv savdo», «savdo saldosi» iboralari nimani anglatadi? 7. Merkantilizm ta’limotining taniqli namoyandalari kimlar? 8. «Kapitalning dastlabki jamg‘arilishi» nimani anglatadi, uning asosiy manbalari nima? Sanab bering. 9. Jon Lo tizimining mohiyati, ahamiyati, inqirozining sabablari. 10. Merkantilizm ta’limotining tarixiy ahamiyati va taqdiri. 142 7- MAVZU. ANGLIYA VA FRANSIYADA KLASSIK (MUMTOZ) MAKTABNING SHAKLLANISHI (2 soat) 7.1. KLASSIK IQTISODIY MAKTAB PAYDO BO‘LISHINING TARIXIY SHART-SHAROITLARI VA UNING TAVSIFI Мerkantilizmning yemirilishi va klassik siyosiy iqtisod makta- bining paydo bo‘lishi (Angliyada) XVII asrga to‘g‘ri keladi 103 . XVI asrning o‘rtalarida boshlangan manufaktura davri XVII asrga kelib sanoatning ayrim tarmoqlarining rivojlanishiga olib keldi. Ayni paytda, qishloq xo‘jaligida ham kapitalizm rivojlana boshladi. Buyuk Britaniya iqtisodiyoti dunyoda eng rivojlangan mamlakatga aylandi. XVIII asrga kelib bu yerda kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlari faqat savdoda emas, balki sanoat va qishloq xo‘jaligida ham g‘alaba qozondi. Bu jarayon mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga yo‘l ochib berdi. Ijtimoiy ishlab chiqarishning rivojlanishiga imkoniyat, tadbirkorlar tashabbusiga erkinlik berishga harakat qilgan kapitalistik tuzumning afzalliklarini nazariy jihatdan asoslab beradigan iqtisodiy ta’limotlar endi taqozo etila boshladi. Demak, bu davrga kelib iqtisodiy ta’limotlarni rivojlantirish uchun, ya’ni iqtisodiyotni obyektiv tahlil qilish uchun qulay sharoit yaratildi. Mana shu sharoitda yashab ijod qilgan U.Petti, A.Smit, D.Rikardo, F.Kene va klassik siyosiy iqtisod maktabining boshqa vakillari iqtisodiyotni ilmiy nuqtayi nazardan tadqiqot qildilar. Haqiqatan ham, mazkur davr yangi klassik siyosiy iqtisod maktabining boshlanganini bildiradi. Uning klassik deb atalishining asosiy sababi, eng avvalo, uning ko‘plab nazariy va metodologik qoidalari chinakam ilmiy bo‘lib, ular zamonaviy iqtisodiy nazariya asosini tashkil etishidir. Aynan klassik siyosiy iqtisod vakillari tufayli iqtisodiy nazariya ilmiy fan maqomiga ega bo‘ldi. Angliyada klassik siyosiy iqtisod maktabining dastlabki vakili U.Petti bo‘lsa, Fransiyada – P.Buagilber, F.Kene, A.Tyurgo hisoblanadi. Keyinchalik, bu maktab ta’limoti A.Smit, D.Rikardo J.B.Sey, T.Maltus tomonidan 103 Д.Джумонов, З.Аллаберганов. Иқтисодий таълимотлар тарихи. –Т.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2017, 86–89-б. 143 rivojlantirildi va J.S. Mill, K.Marks tomonidan yakunlandi. Ularni biz keyingi boblarda ko‘rib chiqamiz. Iqtisodiyotning klassik davri yuz yildan ziyodroq vaqt mobaynida ilgari surilgan iqtisodiy g‘oyalarni qamrab oladi, bu asosan britaniyalik yirik hissadorlar va ularning faoliyat yo‘nalishiga to‘g‘ri kelgan. Klassik maktabning uch yirik traktatlari: Adam Smit tomonidan yozilgan “Xalqlar boyligining tabiati” asari, David Rikardo muallifligidagi “Soliq va siyosiy iqtisodiyotning asosiy qonun- qoidalari” asari, hamda “Siyosiy qonun-qoidalari (tamoyillari)” nomli asarlaridir. Shuningdek, Rikardoning kitobi chop etilgandan so‘ng qisqa fursatlarda bir qator neoklassik nazariyaning kichik ko‘rinishlari paydo bo‘ldi. Jon Styuart Mill klassik davrning oxirini izohlashga urindi, biroq u klassik qoidalarning ba’zilarini yoqlamagan. Smit, Rikardo va J.S.Millar tomonidan ilgari surilgan 1776-yildan XIX asrning so‘nggiga qadar iqtisodiy nazariyalar boshqarib turilgan: Smit 1776-yildan deyarli 1820- yilgacha, Rikardo 1820-yildan deyarli 1850-yillargacha, J.S.Mil esa 1850-yillardan 1890-yillarga qadar. Demak, klassik (mumtoz) maktabni quyidagi to‘rt bosqichini ko‘rib o‘tamiz 104 : Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|