Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

Birinchi bosqich 
ikki pog‘onaga ajratish mumkin. Birinchi 
pog‘onada (XVII asr oxiri, XVIII asr boshlari) erkin tadbirkorlikni 
yoqlovchi va proteksionizmga keskin qarshi chiqqan angliyalik 
iqtisodchi U.Petti va fransiyalik P.Buagilbergni kiritish mumkin. Ular 
tomonidan xo‘jalik yuritish tamoyillarida liberallik va boylikni asosiy 
omili pul emas, balki ishlab chiqarishda yaratilgan tovarlar bo‘lishi 
ta’kidlanilgan. Bu g‘oya har qanday mahsulotning yaratilishida 
qiymatning mehnat nazariyasi yondashuvini paydo bo‘lishiga sababchi 
bo‘ldi. 
Ikkinchi pog‘ona (XVIII asr o‘rtalari) fiziokratlar bo‘lgan F.Kene 
va A.Tyurgo nomlari bilan bog‘liq bo‘lib, ular mikro va makroiqtisodiy 
tahlillari bilan iqtisodiyot faniga hissa qo‘shdilar. Lekin, ularning 
qarashlari faqat qishloq xo‘jaligidagi ishlab chiqarishni o‘rganish bilan 
chegaralanib qoldi. 
Ikkinchi bosqich (
XVIII asrning uchinchi choragi
) 
to‘liqligicha 
angliyalik olim Adam Smit bilan bog‘liq. U 1777-yili o‘zining “Xalqlar 
boyligining tabiati va sabablari to‘g‘risida”gi mashhur asarini 
104
Г.М.Гукасьян, Г.В.Нинциева. История экономической мқсли. – СПб.: Питер, 2008. 34-35 стр. 

---

144 
bosmadan chiqargan. Bu asarning asosiy g‘oyasi bo‘lgan qiymatning 
mehnat nazariyasini isbotlash bilan bog‘liq bo‘lib, boylikning har 
qanday manbayi qishloq xo‘jaligida ham, ishlab chiqarishda ham emas, 
balki mehnatda ekanligini isbotlashda bo‘ldi. 
Uning ta’sirida Edinburg universitetida “Siyosiy iqtisod” fani 
kiritildi. A.Smitning g‘oyalari uch asosga ega: 
Birinchisi, “iqtisodiy odam”. Uningcha iqtisodiy odam sanoat- 
bozor munosabatlarining yurgizuvchi kuchidir. 
Ikkinchisi, “ko‘rinmas qo‘l” davlatning kam nazorati va bozorning 
o‘z o‘zini tartibga soluvchi kuchidir. “Ko‘rinmas qo‘l” bu iqtisodiy 
qonunlarning obyektiv harakatidir deb tushuntiriladi. 
Uchinchisi, boylik bu iqtisodiy munosabatlar obyekti va maqsadli 
funksiyasidir.